Welke soorten eenzaamheid zijn er? Het antwoord is: één. Maar die kun je op allerlei manieren indelen. Naar oorzaak, of naar heftigheid, of naar hoe lang het duurt. Hier is een overzicht van een aantal ‘soorten’.
Wetenschappers maken onderscheid tussen verschillende ‘soorten’ eenzaamheid. Maar ze hebben niet allemaal dezelfde mening. Kijk maar:
Eerst maar het verschil tussen isolement en eenzaamheid: het ene is een situatie, het andere een gevoel.
- Emotionele eenzaamheid: het gevoel dat het niet lukt om gevoelens te delen, missen van een intieme partner;
- Sociale eenzaamheid: Vrienden, vriendschap missen in je leven;
- Affectieve eenzaamheid: andere mensen zeggen je niet zoveel en dus mis je ze ook niet als je alleen bent (kluizenaar);
- Sociaal (isolement): een heel klein netwerk hebben, er alleen voor staan;
- Situationele eenzaamheid: het gevoel opgesloten te zitten in je huis, … door de situatie (ziekte, werkloosheid, armoede, …);
- Chronische eenzaamheid: eenzaamheid die al jaren duurt en waarvoor men geen oplossing kan vinden;
- Genetische eenzaamheid: er zijn aanwijzingen dat genen een rol spelen bij eenzaamheid. Dat kan betekenen dat je geprogrammeerd bent om een grotere behoefte te hebben aan intermenselijk contact;
- Existentiële eenzaamheid: mensen kunnen zich eenzaam kunnen voelen ongeacht de relaties die zij hebben. Deze vorm van eenzaamheid zou een existentiële aangelegenheid zijn, een zingevingsprobleem;
- Interpersoonlijke eenzaamheid: de eenzaamheid die je voelt doordat je anderen mist
- Intrapersoonlijke eenzaamheid: de eenzaamheid die je ervaart doordat je niet gelukkig bent met jezelf;
- Voorbijgaande eenzaamheid: een tijdelijk verschijnsel na een ‘life-event’.
- De Engelstaligen hebben nog een andere indeling, namelijk ‘trait’ en ‘state’ eenzaamheid. De eerste, de ‘trait’ is het soort eenzaamheid dat wordt geassocieerd met de ‘eenzame persoonlijkheid’: iemand heeft in de (vroege) jeugd dingen meegemaakt die eenzaamheid in de hand werkten en zodoende is de persoon een ‘eenzaam mens’ geworden òf iemand heeft eenzaamheid in het genen-pakket zitten.
- ‘State-eenzaamheid’ is een voorbijgaand fenomeen, een door omstandigheden veroorzaakte en voorbijgaande situatie.
- Dreigende eenzaamheid is de eenzaamheid die je voelt als je relaties dreigen kapot te gaan. Door verhuizing, door een breuk, door welke reden ook. Je voelt de eenzaamheid al voor er iets gebeurd is.
Nog meer soorten eenzaamheid
Mocht je denken dat dit soorten eenzaamheid zijn… vergeet het maar. Er zijn dikke boeken geschreven waarin nog veel meer ‘soorten’ eenzaamheid worden onderscheiden: metafysische eenzaamheid, kosmologische eenzaamheid, psychologische eenzaamheid, communicatieve eenzaamheid, afgescheiden eenzaamheid, positieve eenzaamheid (!).
Ongetwijfeld zijn er op deze wereld mensen die nog meer onderscheiden maken tussen diverse soorten van eenzaamheid. Net zoals de talloze namen voor sneeuw waar Eskimo’s van worden verdacht kun je voor eenzaamheid talloze namen verzinnen. Sommigen hebben dat gedaan. Er is zelfs een groep kunstenaars geweest die nieuwe woorden voor eenzaamheid zocht. Zo kun je eenzaamheid op allerlei manieren indelen en een naam geven. Bijvoorbeeld naar de situatie waarin ze optreedt, de duur, de naam die mensen er tegen zichzelf aan geven, enzovoort enzovoort.
Geen soorten eenzaamheid
Nu moet je je realiseren dat al deze ‘soorten eenzaamheid’ niet naast elkaar bestaan. Het zijn allemaal pogingen om hetzelfde op allerlei manieren te beschrijven. Het is dezelfde reactie die we als mens hebben op alle vormen van chaos, op dingen die we niet begrijpen: we zien er patronen in, we stoppen ze vervolgens in hokjes om er vat op te krijgen. En net als met alle andere dingen geldt ook hier: hoe eenvoudiger de categorieën, des te makkelijker onthouden we ze.
Zwart en wit is veel eenvoudiger te herkennen dan allerlei tinten grijs. Houd je dus twee categorieën over, dan lijkt het leven opeens heel overzichtelijk. Eén specifieke indeling heeft nogal wat voet aan de grond heeft gekregen.
‘Sociale en emotionele eenzaamheid’
In Nederland en België wordt vaak onderscheid gemaakt tussen 2 soorten eenzaamheid; emotionele eenzaamheid en sociale eenzaamheid. Emotionele eenzaamheid wil in deze optiek zeggen dat je een partner mist, iemand met wie je een emotionele band hebt, terwijl sociale eenzaamheid zou gaan over een gebrek aan vrienden, aan mensen om leuke dingen mee te doen of gewoon om mee samen te zijn. Zo kun je eenzaamheid eenvoudig indelen in twee soorten. Het zou makkelijk zijn als het leven zo eenvoudig was. Het is iets ingewikkelder.
Drie soorten relaties
Kijk je naar eenzaamheid dan kijk je eigenlijk naar drie aspecten van de mens die allemaal te maken hebben met de manier waarop je met de wereld bent verbonden: de relatie met jezelf, de relatie met anderen en de relatie met de wereld.
Dit is mooi beschreven door de Amerikaanse psychologen Wendi Gardner en Marilynn Brewer[1], die overigens weer teruggrepen op werk van eerdere auteurs. Zij ontdekten dat mensen op drie manieren met elkaar verbonden zijn en dat je daarvoor globaal drie ‘soorten zelf’ hebt. Elk deel van jezelf speelt een andere rol in verschillende situaties. Zo onderscheiden zij:
- Een ‘persoonlijk, of intiem zelf’, dus jij als individu, met al je persoonlijke kenmerken, je smaken en voorkeuren.
- Een ‘sociaal, of relationeel zelf’, dus jij in relatie tot de mensen die dichtbij je staan: je familie, je vrienden, je buren.
- Een ‘collectief zelf’, dus jij in je rol als deel van een grotere groep.
Dimensies van eenzaamheid
John Cacioppo[2] heeft samen met een aantal andere onderzoekers gekeken of er ook een relatie was tussen eenzaamheid en de hierboven genoemde drie ‘soorten zelf’. En ja hoor, er was een heel opvallende overeenkomst te zien. Op basis van die bevindingen benoemen zij drie dimensies van eenzaamheid:
- We hebben het nodig van onszelf te houden en een gevoel van bestendigheid te hebben in ons eigen leven
- We hebben het daarnaast ook nodig om verbonden te zijn met anderen om ons heen: vrienden, collega’s, buren bijvoorbeeld
- We hebben het net zo zeer nodig ons verbonden te voelen met wat je het Grote Geheel kunt noemen
Drie dimensies van verbondenheid
Je kunt het ook positief formuleren en het hebben over dimensies van verbondenheid. Een tekort in één of meer van die dimensies levert een gevoel van eenzaamheid op.
Wij hanteren dit standpunt
Eenzaamheid is altijd een signaal van het lichaam dat er een onbalans is in jouw verbinding met anderen. Het is meetbaar in de hersenen en heeft voorspelbare gevolgen voor het brein. Er is dus eigenlijk maar één soort eenzaamheid. Wat de overige omstandigheden zijn bepaalt hoe iemand het best kan omgaan met die eenzaamheid. Denk aan persoonskenmerken, tijdelijke situatie, gebeurtenissen in het verleden.
Dus niet elk soort eenzaamheid, maar elke persoon heeft een eigen aanpak nodig. De oplossing is dan ook te vinden in een speurtocht naar wat je als individu nodig hebt en hoe je dat kunt realiseren.
Het programma Creatief Leven helpt daarbij.
Het is het enige programma dat speciaal is ontwikkeld om alle aspecten van (chronsiche) eenzaamheid aan te pakken, ongeacht leeftijd of achtergrond.
Bij Faktor5 leer je hoe je anderen daarbij kunt helpen.
[1] Brewer, M. B., & Gardner, W. (1996). Who is this ‘We’? Levels of collective identity and self representations. Journal of Personality and Social Psychology, 71(1), 83–93.
[2] Cacioppo, S., Grippo, A. J., London, S., Goossens, L., & Cacioppo, J. T. (2015). Loneliness: clinical import and interventions. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 238–249.
