Sociale eenzaamheid, de term is bedacht door Robert Weiss, een van de vroegste onderzoekers die zich bezig hield met eenzaamheid.
Sociale eenzaamheid is een construct, een bedenksel. Er is één soort eenzaamheid, dat is eenzaamheid, en je kunt dat om verschillende redenen willen indelen in soorten.
Eenzaamheid is het gevoel afgesneden te zijn van ‘de anderen’, het gevoel er alleen voor te staan, een gevoel dat op ongelofelijk veel manieren kan worden omschreven.
1973
Robert S. Weiss van de Universiteit van Massachusetts begint als eerste te stoeien met het onderwerp eenzaamheid. Hoewel, helemaal de eerste was hij eigenlijk ook weer niet. In de introductie van zijn boek citeert hij Frieda Fromm-Reichmann, die zich al in 1959 in het onderwerp had verdiept en opmerkte dat eenzaamheid in geen enkel handboek van de psychiatrie voorkwam. Die was blijkbaar niet op de hoogte van het feit dat een collega, Haryy Stack Sullivan, in 1953 eenzaamheid omschreef als: ‘de bijzonder onaangename, sterke ervaring die verband houdt met de onvoldoende vervulde behoefte aan menselijke intimiteit’. Er begon dus iets te broeien.
Weiss was niet zomaar in het wilde weg aan het filosoferen over eenzaamheid. Hij wist heus wel waar hij het over had. Hij was de eerste die eenzaamheid opdeelde in twee ‘soorten’: sociale en emotionele eenzaamheid. Een tweedeling die voor wetenschappers interessant is en die duidelijk maakt dat mensen meer dan één soort verbindingen nodig hebben.
Hechting
Weiss zag ook wel heil in de hechtingstheorie van Bowlby. Die stelt, kort door de bocht, dat een goede hechting tussen het kind en diens verzorgende noodzakelijk is voor het ontwikkelen van normale, gezonde relaties. Het ontbreken van een normale hechting kan leiden tot problemen in het onderhouden van relaties in het volwassen leven. Weiss stond dus aan de wieg van het onderzoek door psychologen naar eenzaamheid.
Wat opvalt in zijn werk als je er met de ogen van onze tijd naar kijkt is dat de mensen die zich eenzaam voelden in zijn boek voornamelijk vrouwen waren. Logisch, want in zijn tijd waren mannen stoer en lieten hun emoties niet zien.
Weiss merkte, zoals zo velen voor en na hem ook merkten, dat niemand voor eenzaamheid een theorie had bedacht. Een theorie die begrijpelijk maakt wat nu precies de oorzaak is, of zou kunnen zijn, van eenzaamheid. Waarom eenzaamheid maakt dat je je dermate ellendig voelt dat mensen die zich ooit eenzaam hebben gevoeld er niet eens aan herinnerd willen worden. Hij vond geen theorie die verklaart waarom mensen zich überhaupt zo voelen en waarom het vaak zo lang duurt voor het over is. Hij vond geen theorie die verklaart waarom de ene mens er meer vatbaar voor lijkt te zijn dan de ander.
Dit is de definitie die aan Weiss wordt toegeschreven:
Loneliness is a perceived social isolation, a gnawing, chronic disease without redeeming features.
‘Eenzaamheid is een ervaren sociaal isolement, een knagende chronische ziekte zonder verlossing’ (vertaling J.R.)
Maar hij gebruikte ook wel andere formuleringen. Zoals: ‘de uiterst onaangename en overheersende ervaring die verbonden is aan het ontbreken van de voldoende vervulling van de behoefte aan menselijke intimiteit.’ (Vertaald JR)
Na Weiss hebben heel veel mensen zich gestort op het onderwerp eenzaamheid. Allemaal kwamen ze Weiss tegen in de literatuur en zo heeft de tweedeling tussen emotionele en sociale eenzaamheid vaste grond onder de voeten gekregen. Dat is niet helemaal terecht en het kan in veel situaties zelfs hinderlijk zijn en belemmerend voor goede hulp.
Sociale eenzaamheid, wat is dat?
Sociale eenzaamheid wijst op het ontbreken van vriendschappen, mensen in je leven om dingen mee te ondernemen, om mee te lachen en te kletsen, om mee op vakantie te gaan kortom: vrienden. Dat in tegenstelling tot emotionele eenzaamheid.
Wat is dan emotionele eenzaamheid?
Eenzaamheid die je voelt als je een intieme relatie mist. Iemand bij wie je helemaal jezelf kunt zijn, die jou naakt ziet, zoals je bent. Me wie je je diepste geschenen deelt. Iemand met wie je kinderen hebt. Veel mensen verstaan hier ook onder: de relatie die je hebt et jezelf. Kun je niet van jezelf houden, vind je jezelf tekort schieten, dan leidt dat dus ook tot eenzaamheid. Of da direct het gevolg is van de foute relatie met jezelf, of dat je geen leuke vrienden krijgt als je jezelf waardeloos vindt is een kip-of-ei vraag.
Definities
Hier zie je al weer hoe lastig het is om definities te maken die universeel geldend zijn. Nog geen dertig jaar geleden kreeg je in Nederland echt geen kind met je vriend of je vriendin. Die waren er voor de gezelligheid. Een kind kreeg je met je partner, al dan niet getrouwd.
Gelukkig maak het voor de hulp bij eenzaamheid niets uit wat voor soort eenzaamheid er speelt. Eenzaamheid oplossen betekent namelijk altijd dat de persoon zelf op zoek gaat naar de eigen behoeftes en leert hoe die te vervullen zijn. Wat die behoeften zijn, daar heeft geen hulpverlener iets mee te maken.
