Het aloude liedje ‘er is geen medicijn tegen oud en eenzaam zijn’ schetst een beeld van ouderdom dat vaak opgaat. Veel vaker echter niet.
Eenzaamheid en Ouderen – beeld en werkelijkheid
Het beeld van de eenzame oudere heeft vaak geen relatie met de werkelijkheid. Omdat het beeld wel degelijk mensen angst aanjaagt voor de ouderdom, is het goed om de cijfers eens op een rij te zetten en te bekijken hoe de stand van zaken rond eenzaamheid en ouderen nu eigenlijk is.
Ouderen?
Eerst maar een: wat verstaan we onder ‘ouderen’. Is dat iedereen boven de pensioenleeftijd? Dan hebben we het over in totaal zo’n 3,4 miljoen mensen: 2 570 467 mensen van 65 tot 80 jaar, en 822 088 80-plussers. Er zit nogal een verschil in levenssituatie of je 66 of 98 bent. Bijna twee generaties zelfs. Zo is er in de beleving van eenzaamheid ook een groot verschil in leeftijd.
Zo denken veel mensen dat ouderen vaak in verzorgingshuizen leven. En zeker, in de zorg is eenzaamheid een onderwerp dat best meer aandacht zou mogen krijgen. Maar verreweg de meeste ouderen wonen gewoon thuis, al dan niet met (mantel) zorg. Eenzaamheid en ouderen wordt maar al te vaak in een adem genoemd. Dat is niet terecht.
Hoe ouder, hoe eenzamer?
In 2020 is een groot onderzoek gepubliceerd, waaruit zonneklaar blijkt dat als je corrigeert voor andere factoren, eenzaamheid het allerhoogst is onder 20- jarigen. Dat neem niet weg dat eenzaamheid oplossen lastiger is, naarmate het mensen ontbreekt aan vermogens of gelegenheid om zich te ontwikkelen en te leren om te gaan met eenzaamheid. Dat is iets wat typisch toeneemt met de leeftijd: wie het huis niet uit kan, kan lastiger mensen ontmoeten. Wie dementeert, verandert als mens, waardoor relaties onherroepelijk veranderen.
Uit langlopend onderzoek in Nederland weten we dat van alle 85 plussers zo’n 65 % zich te veel eenzaam voelt. Onder 18- tot 34-jarigen is dat 46%. Deze cijfers worden fantastisch gepresenteerd op een website van de overheid: Volksgezondheid en zorg.info Daar staan nog veel meer gegevens, zo kun je er eenzaamheid tot op wijkniveau vinden.
Ernstig eenzaam
Ernstig eenzaam voelen zich respectievelijk 14,3 en 10,7 % zich. Hoewel de percentages dus wel toenemen met de leeftijd, is het niet zo dat pas op de oude dag de eenzaamheid voor het eerst wordt gevoeld. Wie zegt dat van de oudste ouderen ca. 15% zich erg eenzaam voelt, zegt daarmee impliciet dat 85% zich niet ernstig eenzaam voelt.
Nu is 15% van een bevolkingsgroep met gezondheidsklachten genoeg reden om daar aandacht aan te geven en te proberen dat aantal terug te dringen. Dat gebeurt dan ook op allerlei manieren. Denk aan De Zonebloem, Humanitas, het Nationaal Ouderenfonds, om maar eens een paar heel grote organisaties te noemen.
Aandacht was er al
Voor eenzaamheid en ouderen is in ons land altijd al aandacht geweest: vergeet daarbij de kerken niet, en allerlei lokale organisaties die zich bekommeren om mensen die op een of andere manier buiten de boot vallen. Die aandacht bestond vaak uit het bezoeken van weduwen en weduwnaars, van ziekenbezoek en het organiseren van uitjes.
Op diezelfde mooie website van de overheid, volksgezondheidenzorg.info, is te vinden dat ongeveer de helft van alle Nederlanders vrijwilligerswerk doet. Dat is los van mantelzorg, incidentele hulp aan buren en bekenden… Het ontbreekt echt niet aan goede wil.
Mensenliefde en eenzaamheid
Gebrek aan mensenliefde is in ons land nooit aan de orde geweest. Uitgestoken handen genoeg die een ander in tijden van nood willen helpen. Vrijwel nergens ter wereld zijn zo veel mensen vrijwilliger of zetten zich op andere manier in voor een ander. Daaruit kun je al wel opmaken dat de oplossing van eenzaamheid daar niet in te vinden is.
Breinprobleem
Nu we steeds meer kennis krijgen van wat eenzaamheid doet met het brein en met de mogelijkheden van mensen om sociaal te functioneren, komt er gelukkig ook meer aandacht voor een meer professionele benadering van eenzaamheid. Zonder iets af te doen aan de kracht van een sociaal netwerk dat zich inzet voor ‘de eenzame’, is het goed dat we nog meer kijken naar wat werkelijk helpt bij het aanpakken van eenzaamheid.
Elke leeftijd
Steeds meer wordt duidelijk dat eenzaamheid wijst op een persoonlijk tekort aan verbondenheid. Dat betekent dat de aanpak van eenzaamheid altijd een zoektocht is naar welk tekort aanwezig is en hoe iemand zelf dat tekort kan aanvullen. Een individuele zoektocht, die ongeacht de leeftijd altijd van grote waarde is.
Want je bent nooit te oud om eenzaamheid aan te pakken. Eenzaamheid en ouderen, zeker, vaak gaat het samen, maar nog veel vaker niet! Laten we bij de feiten blijven.
