Wat werkt bij de aanpak van eenzaamheid?
Een interventie voor de aanpak van eenzaamheid ontwikkelen, is dat wel nodig? Nou en of! Want wie wil helpen bij eenzaamheid zoekt vaak tevergeefs naar een aanpak die werkt. Wie om zich heen kijkt, hetzij live in de eigen omgeving, hetzij op internet, vindt vaak veel van hetzelfde: ontmoetingsmogelijkheden of acties die erop gericht zijn meer ontmoeting te creëren. Wie wat meer weet van eenzaamheid, begrijpt dat dat soort activiteiten niet alleen vaak zinloos is, maar ook averechts kan werken. Maar wat dan? Waar vind je een goede aanpak?
Helaas is de spoeling heel dun. Grof gezegd kun je stellen dat eenzaamheid die niet chronisch is, geen aanpak behoeft, terwijl chronische eenzaamheid zodanig van invloed is op de persoon, dat het de identiteit bepaalt. Dat betekent dat hulp bij eenzaamheid altijd hulp is bij het zoeken en ‘aanmeten’ van een nieuwe identiteit: een niet-eenzaam persoon zijn. Bovendien heeft chronische eenzaamheid een dusdanige invloed op de hersenwerking, dat het leren van nieuwe dingen zacht gezegd een hele uitdaging is.
Twee pijlers
Daarom moet een aanpak van eenzaamheid ongeacht de doelgroep altijd bestaan uit twee elementen:
- helpen het brein activeren en stress reduceren
- helpen competenties verwerven om te leren omgaan met eenzaamheid
Een interventie die niet aan deze voorwaarden voldoet zal waarschijnlijk geen succes hebben. Omdat dat soort interventies er maar mondjesmaat zijn, ligt het voor de hand om zelf ‘iets’ te ontwikkelen dat werkt, een interventie voor de aanpak van eenzaamheid. Maar hoe doe je dat?
Wat is een interventie?
Een interventie is een ingrijpen met een beweegreden (Kranz, 2006). Dat betekent dat het opvangen van een bal voordat die in de ogen van je zusje knalt een interventie is, evenals het verbeteren van je kleuter als ze weps zegt. In het eerste geval is het voorkomen van een ongeluk de beweegreden, in het tweede geval het verbeteren van de taalprestatie van je kind. Het handboek beeldende therapie zegt het zo:
Het doel is om een langzame of snelle verandering te bewerkstelligen.
Dit is iets anders dan reguleren van buitenaf, waarbij je zoals bij een
hond ‘het elke keer kan blijven zeggen’. Het is de bedoeling om de
clie¨nt te herstructureren op cognitief en/of affectief gebied (Kievit,
1992).
Het uiteindelijke doel van een interventie is het opheffen en/of reduceren van een probleem en het tot stand brengen van een verandering
met een doel. Een interventie staat dus altijd in verband met een doel.
Doelen zijn richtinggevend voor de interventies. En in het globale doel
van een interventie wordt verwezen naar het onderkende probleem.
Zo is coaching een vorm van interventie, evenals (psycho-) therapie, evenals alle vormen van onderwijs, maar ook nudging is volgens deze definitie een vorm van interventie. Zo kunnen zowel individuele vormen van aanpak (coaching) als massa-acties een interventie zijn. In de wereld van Welzijn, waar de aanpak van eenzaamheid tot nog toe te vinden is, ligt de nadruk veel op groepsinterventies.
Niet het wiel opnieuw uitvinden
Een interventie ontwikkelen voor de aanpak van eenzaamheid vraagt natuurlijk om kennis van eenzaamheid. Het ontwikkelen van interventies is bij uitstek een activiteit die sterk is beïnvloed door de Sociologie, de wetenschap die zich bezighoudt met de sociale relaties tussen mensen. Dat in tegenstelling tot Psychologie, de wetenschap die zich bezig houdt met de studie van (gedrag en denken van) individuen. De nadruk bij het ontwerpen ligt vrijwel altijd bij ‘de groep’, ‘de bevolking’ of ‘de doelgroep’. Het ontwikkelen van een interventie is dan ook vrijwel altijd het ontwerpen van een aanpak voor groepen of zelfs massa’s mensen.
Bartholomew et al.
Een mooi stappenplan voor de ontwikkeling van interventies is gemaakt door Bartholomew et al (2016). Het heet Intervention Mapping, is bedoeld voor het ontwikkelen van interventies voor gezondheidsbevordering en het bestaat uit zes stappen. Deze aanpak is een poging om op een systematische manier bewezen wetenschappelijke uitkomsten, theorie en praktische ervaringen te combineren tot een in de praktijk toepasbare interventie. Wie de richtlijnen volgt, komt uiteindelijk op een werkbaar product uit. Opvallend is dat er vrij weinig aandacht is voor wat bewezen werkzaam is. Maar goed, beter iets dan niets.
Intervention Mapping
Als je tot zover hebt gelezen wil je waarschijnlijk ook wel weten hoe het precies werkt. Er zijn wat online wel wat bronnen te vinden maar voor jou heb ik er een korte samenvatting van gemaakt.
Het Intervention Mapping (IM) protocol (Bartholomew et al., 2016) beschrijft het pad van probleemidentificatie naar probleemoplossing of -vermindering. Elk van de zes stappen van IM omvat verschillende taken die elk theorie en bewijs integreert.
De zes stappen en gerelateerde taken van het IM-proces zijn:
- Een behoefteanalyse of probleemanalyse uitvoeren, vaststellen wat er eventueel moet worden veranderd en voor wie;
- Matrices maken van veranderdoelen door gedragingen (prestatiedoelen) te combineren met gedragsdeterminanten, en identificeer welke overtuigingen het doelwit moeten zijn van de interventie;
- Op theorie gebaseerde interventiemethoden zoeken die passen bij de geïdentificeerde overtuigingen, deze vertalen naar praktische toepassingen die voldoen aan de parameters voor effectiviteit van de geselecteerde methoden;
- Integreer methoden en de praktische toepassingen in een georganiseerd programma;
- Organiseer goedkeuring, implementatie en duurzaamheid van het programma in real-life context;
- Genereer een evaluatieplan om effect- en procesevaluaties uit te voeren.
De sleutelwoorden in Intervention Mapping zijn planning, onderzoek en theorie.
Intervention Mapping is geen nieuwe theorie of nieuw model; het is een aanvullend instrument voor de planning en ontwikkeling van interventies voor gezondheidsbevordering.
Een aantal gratis hulpmiddelen voor Intervention Mapping zijn beschikbaar op http://interventionmapping.com/ simpl en http://interventionmapping.com/lectures.
Individuele interventie in een groep: Creatief Leven
Toen ik Creatief Leven ontwikkelde deed ik dat met de middelen die ik toen (in 2004) had: wetenschap en theorie, voornamelijk uit de psychologie en ervaringen uit verandermanagement. Uitganspunt was de vraag: hoe kan ik iemand die zich eenzaam voelt zo helpen dat die persoon zelf in staat is om:
- inzicht te krijgen in de eigen situatie
- te leren eenzaamheid zelf aan te pakken, zowel nu als later
Dit was ver voordat we kennis hadden van wat eenzaamheid doet met het brein, maar toch was ook toen voor mij wel duidelijk dat eenzaamheid oplossen een individuele zoektocht is naar persoonlijke oplossingen. Creatief Leven is dan ook een individuele aanpak, met gebruikmaking van goed begeleide groepsprocessen. Meer weten? Lees hier verder.
