Eenzaamheid oplossen, waarom is dat zo lastig?
Eenzaamheid heeft direct, en op langer termijn, gevolgen voor het functioneren van ons brein. Het veroorzaakt processen die van invloed zijn op hoe we ons voelen en hoe we denken over de wereld en onszelf, en die leiden tot feitelijke veranderingen in ons brein. Die veranderingen maken dat we cognitieve achteruitgang ondergaan en dat we zelf niet goed in staat zijn uit die situatie te ontsnappen. Dus dat Zelf, dat het moet oplossen, is daar feitelijk slecht tot niet toe in staat.
Eenzaamheid oplossen is te hoog gegrepen
Dat is nu juist wat eenzaamheid zo lastig maakt: je kunt, als het eenmaal het brein veranderd heeft (en dat gaat vrij snel!) daar niet zelf uitkruipen. Als je dus mensen oproept dat te doen, (“ga er toch eens op uit, je moet ook onder de mensen komen!”), dan doe je in feite een beroep op functies die niet aanwezig zijn, waarmee het zelfvertrouwen weer opnieuw een deuk oploopt. En dan is er nog de donkerbruine bril…
Donkerbruine bril
De donkerbruine bril van het sociaal domein en van de regering bepaalt voor een groot deel hoe we denken over het aanpakken van eenzaamheid. Kijk er maar eens een paar plannen op na en je merkt het: als ze het hebben over eenzaamheid, gaat het vaak over ouderen, kwetsbare burgers, ouderen, armoede en achterstandsjongeren. O, ja, en natuurlijk over ouderen. Dat maakt dat het denken over eenzaamheid iets is waar de gemiddelde Nederlander zich niet door voelt aangesproken. Dat moet echt anders, en dit is de reden.
Niks ouderen
Van de totale bevolking had in 2020 45% last van eenzaamheid. Een kwart van hen ongeveer voelde zich elke dag eenzaam. Chronisch dus. Dat blijkt uit metingen die we hadden van voor de pandemie. Maatregelen om mensen in een isolement te houden, hoe goed bedoeld ook, zijn maatregelen die eenzaamheid opleveren. Duurt dat isolement niet lang, dan is er niet zoveel aan de hand. Maar mag je langdurig je vrienden, geliefden en kennissen niet ontmoeten, dan is eenzaamheid een langer durend probleem. Eenzaamheid oplossen lukt niet zonder meer zodra mensen weer van alles mogen.
Niks jongeren!
Eenzaamheid is dan ook van ons allemaal. Hebben we er zelf geen last van, dan kennen we zonder enige twijfel mensen voor wie dat wel geldt. Door het te benaderen als een probleem van zwakke, achtergestelde, oude mensen, zullen veel doorsnee Nederlanders zich niet herkennen in de omschrijving van deze problematiek. Waarmee het probleem groter wordt. Want wie niet beseft dat eenzaamheid het probleem is waar ie mee worstelt, zoekt geen hulp. En wie eenzaamheid niet zelf kan oplossen, komt onherroepelijk in die spiraal terecht van chronische eenzaamheid. Ook al benoem je dat zelf anders. Bijvoorbeeld als burnout. Of depressie.
Iedereen kent het
Een andere oorzaak is dat we allemaal weten hoe het voelt om je eenzaam te voelen, Iedereen heeft het wel eens meegemaakt. Het zorgt ervoor dat veel mensen denken te weten wat je eraan kunt doen. Maar wat Pietje aan eenzaamheid doet, is misschien heel iets anders dan wat Jantje aan eenzaamheid moet doen. Ook een bekende redenering is: eenzaamheid is een tekort aan mensen, dus als we mensen beschikbaar stellen, kunnen we eenvoudig eenzaamheid oplossen.
Leuke dingen voor de mensen
Zo zijn er overal leuke initiatieven om mensen de gelegenheid te geven elkaar te ontmoeten. Dat is fijn, maar het heeft weinig te maken met het eenzaamheid oplossen. Eenzaamheid aanpakken zit namelijk niet in zomaar, in het wilde weg mensen leren kennen, maar in de juiste mensen leren kennen. Mensen die passen bij de behoeften die jij op dit moment hebt. En vice versa. Want een echte relaties is een wederzijdse relatie.
Simpel, te simpel?
Er is nog een oorzaak waarom eenzaamheid oplossen zo ingewikkeld is. Niet iedereen begrijpt de oorzaak van eenzaamheid. Terwijl het eigenlijk vrij simpel is. Het is geen persoonlijk gebrek of tekortkoming. Eenzaamheid voel je als je relaties niet op orde zijn. Maar hoe simpel ook, het oplossen blijkt voor zo ongeveer de helft van de bevolking een groot probleem te zijn. Waarmee de onderliggende oorzaak naar boven komt: we zijn bar slecht in het vormen en onderhouden van gezonde relaties met andere mensen.
Stenen tijdperk
Onze individualistische wereld is niet de schuldige: overal op aarde komt eenzaamheid voor. Wat we over het hoofd zien is dat onze ontwikkeling in allerlei opzichten gigantisch is geweest: we kunnen de wereld overvliegen, we hebben voedsel uit alle windstreken, we beschikken over enorme hoeveelheden kennis om van alles te maken, maar… onze manier van relaties aangaan hangt nog een beetje in het stenen tijdperk. Ja, er zijn datingsites en relatie-apps, we hebben plekken genoeg om elkaar te ontmoeten en vervoer om over enorme afstanden relaties in stand te houden.
Ontwikkeld, jawel…
Maar vraag aan de gemiddelde mens welke waarden zij belangrijk vindt om te delen met je lief of met je kinderen en ze staat met de mond vol tanden. Vraag de eerste de beste man welk zintuig bij hem het meest ontwikkeld is, en hij kijkt je aan of je Swahili spreekt. Zelfkennis en kennis van wat belangrijk is in relaties, voor veel mensen is het een onontgonnen terrein. Onze individualistische ontwikkeling is gewoon nog niet af. Omgaan met elkaar, een basisvaardigheid, missen we.
Wie, ik?
De narigheid met eenzaamheid is dat als je eenmaal in die kuil zit, je die basisvaardigheden niet meer zonder meer kunt aanleren. Je brein is er niet meer toe in staat, zeker als je al wat ouder bent. Het ellendige is dat je dat zelf niet goed beseft. Je kunt het een beetje vergelijken met doofheid: zelf heb je het vaak niet zo in de gaten, maar de omstanders wel. Zelf denk je dat het wel meevalt (en het is ook wel lekker rustig zo), maar de omstanders merken dat je niet meer leuk reageert op wat ze zeggen. Na een tijdje betrekken ze jou niet meer, omdat je toch nergens op reageert.
Dit weten we
Al deze dingen maken dat eenzaamheid lastig is aan te pakken. En toch beseffen we meer en meer dat we in actie moeten komen. We weten dat het ellendig voelt als je je eenzaam voelt. We weten dat je veel te vroeg overlijdt als je last hebt van eenzaamheid. We weten dat het leven vrij zinloos lijkt als je lijdt aan eenzaamheid. We weten dat mensen die zich eenzaam voelen meer gezondheidsklachten hebben. We weten dat mensen die zich terugtrekken geen actieve bijdrage leveren aan de maatschappij. We weten dat mensen die zich eenzaam voelen die eenzaamheid overdragen op hun kinderen. We weten dat we iets moeten doen.
Het begint bij kennis
Weten hoe je vrienden maakt en welke vrienden bij jou horen, dat is de basis. Ook dan is eenzaamheid niet te voorkomen, omdat we altijd wel afscheid moeten nemen van mensen die ons dierbaar zijn: ze gaan verhuizen of krijgen ander werk, ze willen je zien om welke reden dan ook niet meer zien, of ze gaan dood. Het leven levert ons af en toe eenzaamheid op, dat is onvermijdelijk. Hoe we daarmee omgaan bepaalt of we ons eenzaam blijven voelen of dat we opnieuw gelukkig worden met andere mensen. Leren omgaan met onszelf en met anderen is dan ook de beste manier om het probleem van eenzaamheid te voorkomen.
Eenzaamheid oplossen doe je niet alleen
Als eenzaamheid al langer aan je vastkleeft en je raakt het niet kwijt, dan is het zaak om te beseffen dat je daar hulp bij moet hebben. Hulp om dat brein van je weer in staat te stellen nieuwe dingen te leren, het weer leuk te vinden met mensen om te gaan en te leren genieten van het gezelschap van anderen en van jezelf. Als je blijft ploeteren is de kans groot dat je dat over tien jaar nog aan het doen bent. Je bent dan alleen wel tien jaar ouder, zodat het nog lastiger is er wat aan te doen.
