Dat de meest ingezette aanpak van eenzaamheid niet werkt is bij wetenschappers al lang bekend. Waarom het niet werkt, daarover tastten ze in het duister. Dit is de reden.
Waarom werkt een aanpak niet?
“Aanpak van eenzaamheid werkt niet”. Een stevige uitspraak, maar wel onderbouwd door onderzoek. Al eerder, in 2005 werd Nederlands onderzoek gepubliceerd waarin de droevige resultaten te zien waren. Fokkema en Van Tilburg onderzochten een aantal interventies. De reacties uit het werkveld waren vrijwel allemaal hetzelfde. Het waren er twee.
De ene was: dat komt omdat we niet genoeg kunnen doen door geldgebrek, we moeten ook vaker (vul maar in) en de tweede reactie was ook vrijwel standard: bij ons werkt het wel, want wij horen van onze cliënten altijd dat ze zo blij zijn met ons. Er werd geen reden gevoeld het eigen functioneren onder de loep te nemen. Veel effectonderzoek wordt er overigens ook niet gedaan in de wereld van de eenzaamheidsinterventies.
Rekening houden met de feiten
Het merendeel van de interventies die in Nederland worden aangeboden als hulp bij eenzaamheid houdt geen rekening met de gewijzigde hersenfunctie waarmee mensen met (langer durende) eenzaamheid te kampen hebben.
Een aanpak die ervan uitgaat dat mensen prima kunnen functioneren, als ze maar eenmaal in gezelschap van anderen worden gebracht, zal op dit punt volkomen tekort schieten. De tragiek is dat deze dus niet alleen niet werken, maar zelfs opnieuw een negatieve ervaring opleveren in de omgang met anderen, een ervaring die het probleem zal vergroten en bovendien het vertrouwen in hulpverlening zal verminderen.
Teleurstelling
Het vertrouwen in anderen is al laag, en door foute hulp is het niet denkbeeldig dat teleurgestelde mensen voorgoed zullen wegblijven van hulp, ook als deze in potentie effectief kan zijn.
Dat geldt voor mensen die zich pas in hun volwassen leven voor het eerst eenzaam zijn gaan voelen, dat geldt zo mogelijk in nog sterkere mate voor hen die als kind al eenzaamheid hebben ervaren en die als het ware zijn opgegroeid met een ‘eenzaam brein’.
Het geldt voor mensen die te maken hebben gehad met vormen van misbruik in de jeugd, waarbij de invloed op de hersenen zeer ernstig is, maar dat geldt ook voor hen die niet het gevoel hebben dat er in hun jeugd iets is misgegaan en die toch – waarschijnlijk zonder het te weten – te maken hebben met de hersenveranderingen die eenzaamheid veroorzaakt.
Neuroplasticiteit
Wat een geluk dat er zoiets als neurogenese[19] bestaat en dat we ons niet hoeven neer te leggen bij dat veranderde brein. Het brein heeft in zeer veel gevallen de mogelijkheid opnieuw te veranderen, zodat we onze eenzaamheid kunnen aanpakken. Ouderdom is hier geen belemmering: we leren tot de dag dat we sterven. Niet-leerbaarheid en omstandigheden die het leren onmogelijk maken zijn hier uiteraard de zaken die verandering ten goede in de weg staan. In die gevallen kunnen we niet anders dan terug vallen op vertrouwde opties: gezelschap, afleiding, aandacht en ondersteuning bieden.
Kennis
Een goede aanpak van eenzaamheid begint daarom bij kennis. Kennis van wat eenzaamheid is en wat de opties voor aanpak zijn, gezien de omstandigheden van de persoon om wie het gaat. Vervolgens zal afhankelijk van die omstandigheden, een keus voor een aanpak gedaan moeten worden.
Gezien het voorgaande zal een effectieve aanpak van eenzaamheid altijd rekening moeten houden met de effecten die eenzaamheid heeft op het brein, om zodoende aansluiting te vinden bij de persoon. Het is zaak eerst te werken aan het verbeteren van emotie-regulatie, aan het verruimen van positieve zintuiglijke ervaringen en aan het ervaren van kleine successen om het zelfbeeld te ondersteunen.
Pas als daar een begin mee is gemaakt is het zinnig om te starten met wat misschien het best een coachingstraject kan worden genoemd: onder leiding zoeken naar dat wat de eigen eenzaamheid zal oplossen en zo nodig vaardigheden verwerven die daarbij helpen zijn.
Bewustwording van de noodzaak van gezonde, wederkerige patronen van relaties met anderen is uiteraard de basis van een goede aanpak. Een niet te onderschatten onderdeel van de aanpak moet zijn: het ervaren dat gezelschap van andere mensen niet bedreigend is, en zelfs steunend kan zijn. Die relaties vervolgens te realiseren is uiteraard de kern van de zaak.
Effectieve aanpak
Goede en effectieve aanpak van eenzaamheid zal daarom de persoon zelf in staat moeten stellen te leren eenzaamheid aan te pakken en daar de gereedschappen voor te bieden om die aanpak nu én in de toekomst te kunnen toepassen.
Eenzaamheid kennen we allemaal. Het is een normaal onderdeel van ons leven. Wie zich kan binden aan andere mensen, wie relaties kan bouwen die wederzijds gunstig zijn, is in staat de zelfredzaamheid te hebben die wijzelf en onze regering zo belangrijk vinden en een leven te bouwen waarin eenzaamheid geen last is.
Kunnen diagnosticeren en verwijzen bij eenzaamheid is voor elke arts onderdeel van het dagelijks werk, om de 40% van de bevolking die te veel last heeft van eenzaamheid te beschermen tegen de gevolgen voor de gezondheid. Dat kan eenvoudig met de online test, die direct op het scherm een anonieme uitslag geeft.
Jeannette Rijks, november 2019
Meer weten? Kijk op www.faktor5.nl
