Eenzaamheid is een sterke emotie, die invloed heeft op je functioneren. In eerste instantie zet eenzaamheid ons ertoe aan verbinding te zoeken met anderen. Als dat niet lukt, blijft het zeuren op de achtergrond.
Wat zijn de fysieke gevolgen van eenzaamheid?
Als je aan eenzaamheid denkt gaan je gedachten misschien naar verzorgingshuizen of verpleeghuizen. Je denkt misschien aan de bekende geraniums waar mensen achter zitten. Maar liefst veertig procent van de bevolking heeft er last van, er is dus altijd wel iemand in je leven die ermee te maken heeft. Is het niet bij een van de mensen die je als vrijwilliger bezoekt, dan is het wel iemand uit je familie- of kennissenkring.
Eerst: wat is eenzaamheid precies?
Eenzaamheid is het fysiek ervaren van een tekort aan (patronen van) verbinding met andere mensen.
(Rijks, 2020)
Fysiek ervaren, dat wil zeggen: het is een lichamelijk iets. Eenzaamheid is aantoonbaar in de hersenen. Je kunt het meten aan de hersenactiviteit. Op het moment dat iemand voelt er niet bij te horen, buitengesloten te zijn, geen verbinding te hebben met de anderen, is dat te zien. Daarom is het een lichamelijk fenomeen: je kunt het meten in de hersenen. Opvallend is dat eenzaamheid in precies hetzelfde deel van de hersenen te ziens is als lichamelijke pijn. Eenzaamheid doet pijn. Letterlijk.
Pijn heeft een functie
Pijn heeft een functie. Het is een waarschuwingssignaal. Pijn waarschuwt ons dat er iets niet in de haak is, en het wijst ons op gevaar. Pijn zet ons aan tot actie: let op, haal die hand uit het vuur. Of: let op, je buik doet te veel pijn, ga naar de dokter. Of let op: je slaat naast de spijker, niet meer doen!
Aanzet tot actie
De pijn van eenzaamheid zet aan tot andere actie. Tot het versterken van de verbinding met anderen. Tot het aanhalen van oude contacten. Tot het maken van nieuwe vrienden. Tot het openstellen van jezelf voor anderen. Wie er niet in slaagt dat te doen, heeft een groot probleem. Het alarm blijft aan staan. Het blijft onrust veroorzaken, daar in die hersenen. Stress. Verwarring. En dat heeft verstrekkende gevolgen.
Eenzaamheid is geen probleem
Eenzaamheid zelf is dus niet echt een probleem, hoewel het een van de mest pijnlijke gevoelens is die we kennen. Eenzaamheid is als een trouwe makker die je af en toe waarschuwt voor gevaar. Wie net een partner verloren heeft zal niet verbaasd zijn over eenzaamheid.
Het heeft ook geen zin om te denken dat je dat weg kunt poetsen. Hoe verdrietig ook, het hoort erbij. Maar eenzaamheid mag geen dagelijkse metgezel worden. Wie na drie jaar teruggetrokken in huis zit en geen vrienden meer over heeft, zit diep in de problemen. Dieper dan de meeste mensen beseffen.
Onopgeloste eenzaamheid
Eenzaamheid die niet wordt opgelost is als een woekering in je lijf. Het verandert je hersenen, het ondermijnt je afweersysteem en maakt je als het ware tot een ander mens. Eenzaamheid maakt je tot een schaduw van je eigen ik. De fysieke gevolgen van eenzaamheid zorgen niet alleen voor lichamelijk ongemak.
Eenzaamheid zorgt voor het verlagen van je zelfvertrouwen, voor het verminderen van je sociale vaardigheden en het maakt je teruggetrokken. Langer durende eenzaamheid zorgt er daardoor voor dat je het zelf niet meer kunt oplossen. Je draait in kringetjes rond.
Wat doet eenzaamheid met je volgens wetenschappers?
- schadelijke invloed van eenzaamheid op de gezondheid
- Onderzoek naar eenzaamheid heeft een verscheidenheid aan functionele, psychosociale en fysiologische nadelige gevolgen aangetoond, waaronder:
- Verminderde lichamelijke activiteit13
- Verminderde motoriek14,15
- Symptomen van depressie16
- Verstoorde:slapen en overdag dysfunctie17
- Verminderde mentale en cognitieve functie18
- Verhoogde systolische bloeddruk19
- Verhoogde sympathische tonus en vasculaire weerstand20,21
- Verhoogde hypothalamus hypofyse bijnierschors activiteit22,23
- Veranderde genexpressie met betrekking tot anti-inflammatoire reacties24
- Verandering in het afweersysteem,26
Van nog groter zorg is echter een groeiende hoeveelheid onderzoek dat eenzaamheid aanwijst als risicofactor voor zowel functieverlies en verhoogde sterfte.4,8,27-29 Kort gezegd zijn er aanwijzingen dat de persoonlijke ervaring van eenzaamheid aanzienlijk kan bijdragen aan een vroegtijdige dood, onafhankelijk van andere fysieke, gedrags- of psychologische factoren.
Waarom kun je het niet oplossen?
Eenzaamheid is dus vooral een probleem als je het niet kunt oplossen. En veel mensen kunnen het niet oplossen. Daar kunnen heel wat redenen voor zijn. Om er eens een paar te noemen:
- weten – als iemand zelf geen idee heeft dat ie een probleem heeft, zal ie het zeker niet willen oplossen
- willen – zelfs als iemand weet dat ie een probleem heeft, moet ie het ook nog wel willen oplossen
- kunnen – iemand moet weten wat ie kan doen om het op te lossen en de mogelijkheden moeten er zijn
- doen – dan moet iemand tot actie over gaan. De juiste actie, in de richting van een oplossing.
Eenzaamheid als eindstation
Veel mensen die in de positie zijn dat ze niet (meer) goed voor zichzelf kunnen zorgen, zullen ook niet in staat zijn hun leven zo aan te passen dat ze zich minder eenzaam voelen. De vraag is: kunnen wij daar wat aan doen?
Het antwoord is: ja. Maar wel met een hoop slagen om de arm. Hoe iemand zich voelt is voor een deel het gevolg van de persoonlijkheid, die genetisch is bepaald. Voor een ander deel is dat het gevolg van hoe iemand zich gedraagt. Maar ook een deel wordt bepaald door de omgeving. In de omgeving kunnen we heel wat verbeteringen aanbrengen om mensen zich prettiger te laten voelen.
Preventie is de beste aanpak
Het is goed je te verdiepen in wat mogelijk is, want in verreweg de meeste gevallen is er wel degelijk iets te doen aan eenzaamheid. Het best is dat natuurlijk vroeg in het leven, zodat de fysieke gevolgen van eenzaamheid, zoals die hierboven geschreven zijn, geen kans krijgen zich te ontwikkelen. Zodat het geen eindstation in het leven hoeft te zijn. Leer meer over de aanpak van eenzaamheid. Ben je professional, zorg dan voor serieuze deskundigheid. Begin meteen. Doe de kennistest.
