Sociale eenzaamheid wordt wel verward met sociaal isolement. Het zijn twee bijna totaal verschillende concepten. Voor sociale eenzaamheid lees je dit artikel. Voor sociaal isolement kijk hier.
Er is een aanscherping nodig van de term sociale eenzaamheid/sociaal isolement. Er is namelijk een groot verschil tussen de basale behoefte aan verbinding met andere mensen, die tot uitdrukking kan komen in een gevoel van eenzaamheid en het hebben van een klein netwerk, of zelfs de afwezigheid van een netwerk.
De term sociale eenzaamheid wordt dan ook vaak gebruikt om uit te drukken dat iemand meer vrienden zou wensen, contacten om het dagelijks leven meer kleur te geven. Dat staat dan in tegenstelling tot emotionele eenzaamheid, waarbij het hebben van een partner, een diepe emotionele band het tekort is.
Waar komt de term vandaan?
Robert Weiss, de Amerikaan die destijds een van de eersten was die publiceerde over eenzaamheid maakte in zijn boek (1973) onderscheid tussen emotionele eenzaamheid, het gebrek aan hechte of intieme relaties, en sociale eenzaamheid, het gebrek aan een sociaal netwerk. Het gaat in dit laatste geval dus om het letterlijk omgaan met anderen. Deze termen zijn blijven hangen en ze hebben zeker een relatie met de behoeften die we als mens hebben.
Robert Weiss
Dit is de definitie die aan Weiss wordt toegeschreven:
Loneliness is a perceived social isolation, a gnawing, chronic disease without redeeming features.
‘Eenzaamheid is een ervaren sociaal isolement, een knagende chronische ziekte zonder verlossing’ (vertaling J.R.)
Maar hij gebruikte ook wel andere formuleringen. Zoals: ‘de uiterst onaangename en overheersende ervaring die verbonden is aan het ontbreken van de voldoende vervulling van de behoefte aan menselijke intimiteit.’ (Vertaald JR)
Samen dingen doen
Samen dingen doen en van het leven genieten. Samen muziek maken of met vakantie. Biljarten, workshops volgen, zingen, wandelen… Als je die dingen mist zou je kunnen spreken van sociale eenzaamheid. Je kunt je dan ook eenzaam voelen als je vriendschappen mist, ook al heb je een prima relatie.
Wetenschappers hebben ooit die twee dimensies van eenzaamheid ‘ontdekt’ door te onderzoeken of je clusters kon vinden die erop wijzen dat er inderdaad twee soorten eenzaamheid zijn. En die vonden Russel et al in 1984. Alleen bleek het niet zo enorm sterk gescheiden te zijn als vaak wordt gedacht, er is een stevige overlap tussen de kenmerken van beide begrippen.
Totdat DiTomaso er in 1979 nog eens naar keek door een deel van de studentenbevolking te onderzoeken. Daaruit bleek dat er inderdaad verschillende aspecten zitten aan sociale en aan emotionele eenzaamheid, maar ze vonden nog meer. Namelijk dat emotionele eenzaamheid nog eens kan worden verdeeld in de hunkering naar familierelaties en die naar een intieme partner.
… Totdat in 2020 The van Tilburg weer eens in de materie dook en concludeerde dat er bij zijn onderzoeksgroep (60+) niet alleen emotionele en sociale eenzaamheid bestaan, maar dat er ook zoiets als een aparte soort, nl. existentiële eenzaamheid kan worden onderscheiden. Hij voegt er aan toe:
The emotional loneliness items most closely represent what people mean when they report loneliness.
Kijk hier voor het hele artikel, waarin de concepten nog eens worden uitgelegd, met de juiste verwijzingen.
Overlap, maar een beetje
Zoals in dit figuur goed is te zien is er niet echt een enorme overlap tussen (ernstige) eenzaamheid en sociaal isolement. Houd wel in gedachten dat eenzaamheid al zo’n vijftig jaar wordt gemeten in Nederland, terwijl voor sociaal isolement de cijfers meer berusten op schattingen. (Zie ook Machielse en Hortulanus).
Weinig relevantie
Hoewel voor onderzoek het onderscheid tussen soorten eenzaamheid zin vol is, heeft het voor de praktijk van hulpverlening weinig relevantie. Niet iedereen is het hiermee eens en er wordt nogal geprobeerd om hulpverleners te leren hoe ze bij een ander eenzaamheid kunnen herkennen en daarbij onderscheid maken tussen vormen van eenzaamheid.
Wat wel relevant is, is het verschil tussen sociaal isolement en eenzaamheid. Iemand die geïsoleerd leeft en meer behoefte heeft aan gezelschap en ondersteuning is eenvoudig te helpen. Iemand die last heeft van eenzaamheid zal zelf iets moeten doen om te leren omgaan met dat gevoel en dat is een andere opgave. Dat betekent: je leven veranderen. Net als stoppen met roken of afvallen is dat een onderneming die kennis en doorzettingsvermogen vraagt. Goede hulp kan het verschil maken.
Aangezien de oplossing van eenzaamheid ligt in het ontdekken van de eigen relationele behoeften en het leren hoe die te verwezenlijken, is het onzin om de (veel moeilijker) taak van dat ontdekken aan een ander over te laten.
Sociaal isolement kun je meten (het aantal contacten), sociale eenzaamheid geeft een bepaalde behoefte aan. Het zal duidelijk zijn dat voor deze verschillende zaken verschillende vormen van hulp nodig zijn!
Prof. Machielse heeft veel gepubliceerd over sociaal isolement. Zoek met behulp van deze pagina naar haar werk of bekijk haar eigen blog.
