Eenzaamheid wordt vaak verward met sociaal isolement of met alleen zijn. Het zijn zeer verschillende fenomenen die elkaar maar ten dele overlappen.
Geïsoleerd, eenzaam, alleen, afgezonderd…
Zolang we verwarring hebben over wat je moet verstaan onder al die verschillende termen, zullen we ook verwarring hebben over wat je er aan zou kunnen doen. En die verwarring is er, van wetenschap tot spreekkamer. Tijd voor wat opheldering.
Alleen is maar alleen
Alleen zijn is niet meer of minder dan dat: je bent niet in gezelschap van anderen. Soms is dat verdrietig, soms voelt dat heerlijk. Het hangt er maar net van af, wat er aan de hand is. Alleen zijn beschrijft een situatie van het moment.
Eenzaamheid is een emotie
Eenzaamheid is een fysiek signaal: een seintje van je lichaam dat waarschuwt voor het feit dat jouw verbinding met anderen niet is wat ie zou moeten zijn. Van eenzaamheid is aangetoond dat het eenzelfde ervaring oplevert als het ervaren van pijn. Eenzaamheid is een normale menselijke emotie, die door alle culturen wordt beleefd.
Geïsoleerd zijn, ofwel sociaal isolement beschrijft een situatie
Sociaal isolement is het hebben van een (zeer) klein netwerk, waarbij iemand zich wel of niet ook eenzaam kan voelen. Wat een klein netwerk is, of wanneer het groot genoeg is, daar is geen algemene overeenstemming over. Soms wordt onderzocht hoe het aantal betekenisvolle contacten is, in ander onderzoek wordt weer de nadruk gelegd op eenzaamheid, dus op hoe mensen zelf hun leven ervaren.
Isolement zelf is niet het probleem
Er is in Nederland aan de VU onderzoek gedaan naar de effecten van eenzaamheid op het verloop van de ziekte van Alzheimer, of dementie bij ouderen. Het viel de onderzoekers op dat niet het feitelijk sociaal geïsoleerd zijn, maar vooral het gevoel van eenzaamheid samenhing met meer dementie. Depressie of cognitief achteruitgaan bleek er in dit onderzoek niet mee samen te hangen.
Het onderzoek toonde aan dat mensen die last hebben van eenzaamheid meer kans hebben dementie te ontwikkelen dan mensen die zich niet eenzaam voelen. Bovendien verliep het proces sneller bij mensen die zich eenzaam voelden dan bij mensen die daar geen last van hadden.
Eenzaamheid is oorzaak van verslechtering
Er zijn mensen die denken dat vooral het omgekeerde waar is, namelijk dat de cognitieve achteruitgang van dementie ervoor zorgt dat je je eenzaam voelt. Ik denk niet dat er iemand is die dat wil ontkennen, maar dat eenzaamheid wel degelijk de oorzaak kan zijn van vroege en sneller verlopende dementie is erg aannemelijk. Dat betekent dus dat er een dubbel effect is.
Lees meer over eenzaamheid
Uit onderzoek weten we dat eenzaamheid en sociaal isolement twee verschillende dingen zijn. Om dat in beeld te brengen heb ik het volgende plaatje gemaakt, met gebruikmaking van de gegevens van het RIVM en CBS en van het Databestand Sociaal Isolement in Nederland. Omdat de cijfers nogal uiteenlopen, mag je hier niet al te veel op vertrouwen, er kunnen grote verschillen zijn, met name tussen leeftijdsgroepen.
Ook zegt bijvoorbeeld het CBS dat het percentage mensen dat niet wekelijks contact met familie, vrienden of buren heeft op 3,7 ligt, in plaats van de hier gebruikte 6%. In elk geval is het duidelijk dat eenzaamheid een veel groter probleem is dan sociaal isolement.
Eenzaamheid en sociaal isolement in beeld
Jeannette Rijks: eenzaamheid en sociaal isolement in Nederland in relatie tot de totale bevolking. Een zuinige 11% voor ernstige eenzaamheid is hier gekozen, om aan de voorzichtige kant te blijven.
Situatie
Aan sociaal isolement op zich is in principe heel wat te doen. Door mensen met anderen in contact te brengen of hen op een ander manier uit hun isolement te halen, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk. Maar dan moet je wel weten dat lang niet ieder mens grote behoefte heeft aan het omgaan met andere mensen. Als iemand er geen enkele lol aan beleeft, hoe onbegrijpelijk dat voor jouzelf ook is, dan ben je iemand aan het pushen iets te doen omdat…Tja, waarom dan? Omdat jouw gemeente geen krantenkoppen wil halen met ‘vrouw lag maanden dood’?
Wat we ook niet mogen vergeten is dat sociaal geïsoleerd zijn iets is wat veel meer voorkomt bij oudere mensen. Logisch: het netwerk wordt kleiner, mensen vallen weg, verhuizen, je wordt zelf minder mobiel. Maar zij zijn niet de enigen. Mensen met chronische ziekten of andere beperkingen hebben vaak door hun situatie ook behoorlijk moeite om een sociaal leven te hebben en te onderhouden
Een zo’n opvatting is:
Lees hier meer over sociaal isolement bij zeer oude mensen
Alleen zijn is niets meer dan dat: een situatie op en bepaald moment. Soms is het fijn alleen te zijn, soms is het een kwelling. Ieder mens heeft behoefte zowel ‘onder de mensen’ te zijn als zich terug te kunnen trekken. Die behoeften verschillen van mens tot mens.
Alleen leven, dus zonder medebewoners in je huis leven, is een situatie die langer duurt. Dit is wel een risicofactor gebleken voor eenzaamheid: de kans dat een alleenstaande zich eenzaam voelt is groter dan van iemand die met een ander het leven deelt. Met name bij ouderen is hier onderzoek nar gedaan. Ouderen die alleen leven hebben over het algemeen meer eenzaamheid en zijn ongezonder.
[1] Holwerda, T. J., Deeg, D. J., Beekman, A. T., van Tilburg, T. G., Stek, M. L., Jonker, C., & Schoevers, R. A. (2014). Feelings of loneliness, but not social isolation, predict dementia onset: results from the Amsterdam Study of the Elderly (AMSTEL). J Neurol Neurosurg Psychiatry, 85(2), 135-142.
