Eenzaamheid wordt vaak verward met sociaal isolement of met alleen zijn. Het zijn twee verschillende dingen , die soms overlappen.
Voor de duidelijkheid:
Eenzaamheid
Een fysiek signaal: een seintje van je lichaam, dat je waarschuwt voor het feit dat jouw verbinding met anderen niet is wat ie zou moeten zijn. Van eenzaamheid is aangetoond dat het eenzelfde hersenactiviteit oplevert als het ervaren van lichamelijke pijn. Eenzaamheid is een normaal onderdeel van het leven, iedereen weet wat het is en hoe het voelt, al omschrijft iedereen het misschien anders.
Eenzaamheid hoeft geen probleem te zijn, hoewel het altijd een negatief gevoel is. Het levert, net als bijvoorbeeld honger en dorst, een
lichamelijke prikkel om tot actie te komen. Relaties aangaan of herstellen is de juiste oplossing. Eenzaamheid wordt een probleem als bij iemand de competenties of de omstandigheden ontbreken om het zelf op te lossen. Dan ontstaat chronische eenzaamheid, een zeer ongezonde situatie.
Sociaal isolement
Als iemand een (zeer) klein netwerk heeft, waardoor men in geval van nood geen beroep kan doen op naasten of bekenden, spreken we van sociaal isolement. Dit kan een situatie zijn die haast onmerkbaar door omstandigheden zo gegroeid is, of al dan niet bewust gekozen. Als iemand sociaal geisoleerd leeft, kan die persoon zich wel of niet ook eenzaam voelen. Uit onderzoek weten we dat er een correlatie is van 0.2 tussen deze twee. Dat wil zeggen dat er maar zo’n 20% overlap is. Anders gezegd, de kans dat iemand sociaal geisoleerd is en zich ook eenzaam voelt is maar 20%.
Wat is klein
Wat een klein of adequaat netwerk is, daar is geen algemene overeenstemming over. Soms wordt onderzocht hoe het aantal betekenisvolle contacten is, in ander onderzoek wordt weer de nadruk gelegd op eenzaamheid, dus op hoe mensen zelf hun leven ervaren. Een zo’n opvatting is:
“Iemand is sociaal geïsoleerd is als er een onaanvaardbaar of ongewenst verschil bestaat tussen aan de ene kant de kwaliteit en de omvang van het sociale netwerk dat iemand heeft, en aan de andere kant de behoefte aan contacten die iemand heeft. Gevoelens van eenzaamheid en uitsluiting zijn een belangrijke indicator voor sociaal isolement.”Alleen zijn
Alleen zijn beschrijft een situatie. Niets meer en niets minder. Ieder mens heeft behoefte zowel ‘onder de mensen’ te zijn als zich terug te kunnen trekken. Die behoeften verschillen van mens tot mens en variëren in de tijd. Alleen zijn is een momentopname.
Alleen leven
Alleen leven is wel een risicofactor gebleken voor eenzaamheid: de kans dat een alleenstaande zich eenzaam voelt is groter dan van iemand die met een ander het leven deelt. Los nog van de ervaren eenzaamheid, weten we uit onderzoek dat alleen leven de gezondheid aantast. We hebben menselijke omgang blijkbaar meer nodig dan we ons bewust zijn.
Zo kunnen we vol overtuiging kiezen voor een solo leven en veronderstellen dat we daar gelukkig van worden. De wetenschap spreekt dit tegen. Het is een van die keuzes die mensen maken die de gezondheid aantasten, vergelijkbaar met vet eten, drinken en ander gedrag dat vooral lekker en leuk lijkt, maar waar we op termijn de rekening voor gepresenteerd krijgen.
Geïsoleerd door omstandigheden
Mensen die ergens toe gedwongen zijn zullen zich altijd met minder enthousiasme ergens in schikken, dan wanneer ze er zelf voor gekozen hebben. Dat geldt voor opname in een verpleeghuis, voor kinderen die naar een internaat worden gestuurd en die liever thuis zouden blijven, dat geldt voor min of meer gedwongen isolement bij een pandemie.
Maar wat ook de oorzaak, als je geïsoleerd wordt van je normale contacten , leidt dat vrijwel zeker tot gevoelens van eenzaamheid. Dat hoort er bij. Op zich is dat niet echt een probleem, hoewel het erg verdrietig kan voelen. Het is de normale rectie van een mens op het veranderen van hoe we onze relaties kunnen onderhouden. We zijn daar overigens niet uniek in; veel diersoorten reageren precies hetzelfde.
Normale reactie
Eenzaamheid als gevolg van isolement is pas een probleem als mensen niet (meer) in staat zijn relaties te onderhouden en andere mensen te ontmoeten. Daarom is het zo belangrijk dat je op allerlei manieren oude relaties kunt onderhouden en eventueel ook nieuwe relaties kunt aangaan. Als je die vaardigheid niet gebruikt, gaat ze verloren, te vergelijken met spieren die je niet gebruikt.
Had je al moeite met eenzaamheid, dan zal isolement daar nog eens een schepje bovenop doen. Het is dan erg belangrijk om zo nodig goede hulp te zoeken.
