Eenzaamheid bestrijden met Kerst: waarom goedbedoelde initiatieven vaak mislukken
Zodra december nadert, schieten ze als paddenstoelen uit de grond: initiatieven om eenzame ouderen een fijne kerst te bezorgen. Kerstdiners, bezoekjes, cadeautjes – stuk voor stuk lief bedoeld. Toch blijft het effect meestal beperkt. Sterker nog: deze goedbedoelde acties kunnen het gevoel van eenzaamheid zelfs versterken. Hoe komt dat? En belangrijker: wat werkt dan wel?
Het misleidende beeld van eenzaamheid
We zien het voor ons: een oudere die alleen aan tafel zit met een magnetronmaaltijd, terwijl anderen gezellig samen zijn. Dit beeld klopt vaak niet. Eenzaamheid heeft weinig te maken met alleen zijn, en alles met het gevoel geen betekenisvolle verbindingen te hebben. Iemand kan omringd zijn door mensen en zich toch intens eenzaam voelen. Ook zijn er veel alleenstaanden die helemaal geen last hebben van eenzaamheid. Ze hebben een fijn sociaal netwerk, vrienden en kennissen, of ze hebben helemaal niet zoveel mensen nodig en genieten van hun eigen gezelschap.
Waarom kortdurende initiatieven niet werken
Het grootste probleem met kerstacties is dat ze tijdelijk zijn. Een gezellig kerstdiner verandert niets aan de onderliggende oorzaken van eenzaamheid. Sterker nog: als de gezelligheid voorbij is, voelt de contrasten met het dagelijks leven extra scherp. De effecten van dit soort intiatieven is onderzocht, diverse deskundigen geven aan dat het soms echt schadelijk is.
Daarnaast onderschatten we vaak hoe eenzaamheid het brein beïnvloedt. Langdurige eenzaamheid creëert een overlevingsmodus waarin het brein sociale situaties bedreigend vindt. Het is een zelfbeschermingsmechanisme dat paradoxaal genoeg juist het aangaan van nieuwe contacten verhindert. Een plotselinge sociale gebeurtenis kan dan overweldigend zijn.
De vicieuze cirkel doorbreken
Wat kunnen we dan wel doen? Er zijn twee sporen: preventie en gerichte hulp voor mensen die al eenzaam zijn. De onderstaande acties zijn voor een groot deel gericht op professionals.
Niet zonder reden. Veel professionals doen hun best mensen samen te brengen, zonder dat ze inzicht hebben in de mogelijkheden en onmogelijkheden die een eenzaam brein met zich meebrengt. Meer kennis en specifiek vaardigehdne in het omgana met mensen diz zich eenzaam voelen is geen overbodige luxe.
Preventief: investeren in betekenisvolle verbindingen
– Stimuleer vanaf jonge leeftijd het onderhouden van verschillende soorten relaties
– Leer ouders hoe zij hun kinderen kunnen leren omgaan met eenzaamheid
– Breng in het onderwijs relatievaardigheden standaard in
– Zorg dat iedereen zo lang mogelijk maatschappelijk actief kan zijn
– Zorg voor voldoende inkomen, zodat mensen in hun contacten niet worden geremd door chronische stress
- Zorg vooral voor een infrastructuur van kennis en hulp bij eenzaamheid
Voor mensen die al langer last hebben van eenzaamheid
Het doorbreken van langdurige eenzaamheid vraagt om een andere aanpak:
- Onderschat de impact van eenzaamheid niet
- Erken dat eenzaamheid een complex probleem is dat om een deskundige aanpak vraagt
- Ga niert zelf proberen om eenzaamheid aan te pakken als je er niet voor hebt geleerd. (Nee, mensen-mens zijn is niet genoeg!)
- Werk samen met professionals die verstand hebben van eenzaamheid
- Word zelf deskundig om mensen ditect zelf te kunnen helpen
- Leer specifieke gespreksvaardigheden die behulpzaam zijn bij de aanpak van eenzamheid
Wat kun je voor jezelf doen?
Eenzaamheid bestrijden met Kerst is een illusie. Wat je wel kunt doen is dit. In plaats van alleen met kerst in actie te komen, kun je het hele jaar door alert zijn:
– Onderhoud regelmatig contact met familieleden, vrienden of kennissen
– Zorg voor een netwerk van mensen die je regelmatig ziet, bijvoorbeeld bij clubs of verenigingen. Investeer daarin!
– Besef dat eenzaamheid jouw probleem is, dat niet door een ander opgelost kan worden. Nee, ook niet als ‘ze’ vaker op bezoek komen.
– Neem een eerste stap en vraag om hulp aan een deskundige eenzaamheidspecialist
– Toon oprechte interesse in het leven en ervaringen van anderen
De échte oplossing
De oplossing voor eenzaamheid ligt niet in incidentele acties, maar in het bouwen van een samenleving waarin betekenisvolle verbindingen natuurlijk ontstaan. Daar zijn we helaas nog mijlenver vanaf. Preventie van eenzaamheid vraagt kennis van realtievaardigheden. Implementatie daarvan in opvoeding en onderwijs kan nog jaren op zich laten wachten. We hebben dan ook nog jarenlang te maken met miljoenen mensen die zich eenzaam voelen en geen idee hebben wat ze daar aan kunnen doen.
De aanpak van eenzaamheid vraagt om deskundigheid. Om mensen die niet alleen weten dat eenzaamheid je brein verandert en je daardoor minder geschikt maakt voor sociaal verkeer. Maar vooral ook om mensen die weten hoe je mesen kunt helpen die zich al lang eenzaam voelen: eerst door tot hen door te dringen en dan door met hen op zoek te gaan naar bij hen passende acties. Daar komt heel wat bij kijken!
Eenzaamheid bestrijden met Kerst?
Eenzaamheid bestrijden met Kerst is dus een illusie. Maar is het niet toch leuk om activiteiten te organiseren rond Kerst? Natuurijk wel! Ja, organiseer gerust dat kerstdiner. Maar zie het als onderdeel van het ondersteunen van groei van een buurt, wijk of andere groep. Ze noemen het ook ‘community building’: het bouwen van netwerken. Prachtig en belangrijk. Maar met de aanpak van eenzaamheid heeft dat niets te maken. Want échte verbinding ontstaat niet in één avond – het is een proces van maanden of jaren. Het vraagt om geduld, begrip en vooral: weten wat je er zelf aan kunt doen.
