Trauma en eenzaamheid

Een trauma kan leiden tot eenzaamheid, op welke leeftijd het ook ontstaan is. Niet iedereen is zich bewust van een trauma, wel van langdurige eenzaamheid. Zo zit het:

Trauma en eenzaamheid

Eerst maar eens wat duidelijkheid over het woord trauma. In de medische wereld is een trauma een ander woord voor beschadiging. Zo kun je een trauma hebben aan elk lichaamsdeel. Psychologen hebben in hun praktijk gemerkt dat er mensen zijn die zo ‘beschadigd’ waren, dat ze er hun hele verdere leven de sporen van meedragen.

Hoewel niet aan te wijzen was waar dat trauma zich dan bevindt in het lichaam, werd vermoed dat het in de hersenen zit, en zo is de betekenis van het woord trauma langzamerhand opgeschoven van een fysiek trauma naar een mentaal trauma.

Oorlogstrauma

Pas na de eerste wereldoorlog werd in de westerse wereld het fenomeen trauma ontdekt. Veel soldaten kwamen onherkenbaar thuis uit de oorlog met verschijnselen die te wijten waren aan de onvoorstelbare wreedheden en ontberingen die ze hadden meegemaakt. Het oorlogstrauma is het eerste bekende soort trauma dat werd erkend.

Pas heel recent stellen mensen zichzelf de vraag of mensen niet veel eerder in de geschiedenis al kennis hadden van dat soort oorlogstrauma’s. En inderdaad is het waarschijnlijk dat dit soort trauma altijd al bekend was, en als een onontkoombaar gevolg van oorlogsvoering werd gezien.

Onderzoek naar dit soort geestelijk trauma, naar wat het nu precies is en waar het door kan ontstaat is steeds verder verspreid. Toch is deze recente definitie van trauma niet erg verhelderend:

‘Psychisch trauma treedt op als een plotselinge, onverwachte, intens emotionele klap of een serie klappen een persoon overvalt. Traumatische gebeurtenissen komen van buiten, maar worden snel in de geest opgenomen’ (Terr, 1990)

Bessel van der Kolk voegt daar aan toe:

Traumatisering vindt plaats wanneer zowel interne als externe hulpbronnen niet voldoende zijn om te kunnen omgaan met de bedreiging van buitenaf. (Van der Kolk, 1989)

Als je nu denkt: dat zegt me helemaal niets over wat trauma is en waar het zich bevindt in het lichaam, dan heb je gelijk. Wat we wel degelijk weten uit de praktijk van hulpverlening is dat mensen een mentale beschadiging kunnen hebben die veroorzaakt is door overweldigende ervaringen die ze op dat moment niet konden verwerken en die hen belemmeren in het leven. Dat noemen we trauma.

Mentaal

Dat een trauma zich niet alleen in ‘de geest’, maar ook in het lichaam bevindt, weet iedereen die met lichaamswerk bekend is. Zelfs als je je niet bewust bent van het feit dat je ooit een trauma hebt opgelopen, kan de herinnering zijn opgeslagen in je lichaam, waardoor je op sommige omstandigheden extreem en (voor jezelf) onbegrijpelijk reageert.

Trauma-hausse

Sinds het begin van deze eeuw is er steeds meer belangstelling voor allerlei vormen van trauma. Zo is er grootschalig onderzoek naar de gevolgen van slechte behandeling van baby’s en kinderen, waaruit blijkt dat als kinderen heel erge dingen hebben meegemaakt, dat de gevolgen daarvan hun hele leven kunnen blijven bestaat.

Wat zijn dan ‘heel erge dingen’? Eerst denk je dan aan mishandeling, of misbruik, of verwaarlozing, maar het blijkt dat ook schijnbaar kleine dingen een enorme indruk kunnen achterlaten op het brein van kinderen, waardoor ze hun hele leven te maken kunnen hebben met meer problemen dan hun leeftijdgenoten. Ook een scheiding van ouders kun levenslange sporen achterlaten.

Alles is trauma

Al dat soort onderzoek heeft ertoe geleid dat veel mensen zich afvragen of het woord trauma niet veel te veel wordt gebruikt, omdat iedere tegenslag wel een trauma zou kunnen zijn. En in feite is dat ook juist. Elke ervaring die op dat moment niet verwerkt kan worden door de mens kan zodanige gevolgen hebben dat de negatieve effecten op levensgeluk en gezondheid een leven lang aanwezig blijven – als er niets aan wordt gedaan.

Een (vroeg) trauma kan de volgende verschijnselen opleveren in de volwassenheid:

• Herbeleving van de gebeurtenis
• Herhaalde en onaangename herinneringen aan de gebeurtenis, waaronder beelden, gedachten of waarnemingen
• Herhaalde nare dromen over de gebeurtenis
• Gevoel alsof de traumatische gebeurtenis zich herhaalt, flashbacks
• Intense spanning bij blootstelling aan prikkels die op het trauma lijken
• Lichamelijke reacties op blootstelling aan interne of externe prikkels die het trauma symboliseren of erop lijken
• Vermijden van dingen die aan het trauma doen denken
• Afstomping van het reactief vermogen
• Pogingen tot het vermijden van gedachten, gevoelens of gesprekken die aan het trauma doen denken
• Pogingen tot het vermijden van activiteiten, plaatsen of mensen die herinneringen aan de gebeurtenis oproepen
• Onvermogen om zich belangrijke aspecten van het trauma te herinneren
• Duidelijk verminderde interesse of deelname aan belangrijke activiteiten
• Gevoel van onthechting of vervreemding van anderen
• Geen liefde kunnen voelen
• Gevoel een beperkte toekomst te hebben (bv. geen verwachting van carrière, huwelijk, kinderen of een normale levensduur)
• Moeite met inslapen of doorslapen
• Irritatie of woede-uitbarstingen
• Concentratieproblemen
• Extreme waakzaamheid
• Hevige schrikreacties

Dat een trauma kan leiden tot gevoelens van intense eenzaamheid zal niet verwonderlijk zijn: je ervaart een gebeurtenis en niemand kan je ertegen beschermen. Eenzamer kan een mens niet zijn, en zo zijn machteloosheid en eenzaamheid in één klap geleerd en aan elkaar gekoppeld.

Verdrietig gevolg

Aan trauma is heel wat te doen, ook jaren nadat het gebeurd is. Het trieste is dat veel mensen zich de gebeurtenis niet herinneren en daardoor denken dat het leven nu eenmaal zo (eenzaam) is. Bovendien, als je al zo jong hebt geleerd dat je machteloos bent tegen dingen die je overspoelen én tegen eenzaamheid, dan komt het niet eens bij je op dat je wel eens hulp zou kunnen vragen. Toch is dat wat je moet doen, want alleen kom je er niet vanaf.

Heel veel mensen die zich al lang, soms al hun hele leven eenzaam voelen, blijken bij navraag in hun jeugd nare dingen te hebben meegemaakt. Ze hadden het gevoel dat ze er niet hadden mogen zijn, of vonden zichzelf niets waard, of dachten dat ze ‘nu eenmaal een eenzame persoonlijkheid’ hadden. Het is de moeite waard hulp te zoeken, op welke leeftijd ook, want zowel aan eenzaamheid als aan een vroeg trauma is veel te doen, dank zij de enorme flexibiliteit van onze hersenen. Maar je moet wel zelf de eerste stap zetten. Kom op voor jezelf.