Je hoort vaak praten over soorten eenzaamheid. Je kunt het ook positief formuleren en het hebben over dimensies van verbondenheid. Een tekort in één of meer van die dimensies levert een gevoel van eenzaamheid op.
Soorten behoeften bepalen wat jij mist
Mensen zijn best complex. Aan één mens in ons leven hebben de meesten niet genoeg. Maar wat heb je dan nodig, wat zijn je behoeften? Mensen blijken de behoefte te hebben relaties te onderhouden met mensen uit drie verschillende ‘domeinen’. Dat is onderzocht door onder meer Wendi Gardner en Marilynn Brewer. Het gat om deze domeinen: het individuele zelf, het relationele zelf en het collectieve zelf.
Drie dimensies van verbondenheid
Het eerste punt, van jezelf houden en een gevoel van bestendigheid hebben, kun je ook omschrijven als ‘de relatie met jezelf’. Dat klinkt wel erg abstract en eerlijk gezegd vind ik het een raar concept, maar je snapt het wel: het gaat er daarbij om wie je in je diepste kern bent, zeg maar: je intieme zelf.
De identiteit die je hebt. Als je jezelf nogal waardeloos vindt, of jezelf altijd wegcijfert, ontbreekt er iets in de relatie met jezelf. Een gebrek aan zelfwaardering betekent een gebrek in de relatie met jezelf. Maar ook gebrek aan zelfkennis kan ervoor zorgen dat je niet lekker in je vel zit en dus dat deze relatie niet snor zit. En niet te vergeten: veranderingen in je leven zorgen voor schokken die je van identiteit doen veranderen.
Ook in die situaties is het belangrijk dat je nog steeds weet wie je bent en zeker in die situaties is het belangrijk dat je zelfwaardering voelt. Een tekort in deze dimensie leidt tot eenzaamheid, die je zou kunnen benoemen als emotionele eenzaamheid. Hier wordt het een beetje lastig, want dat overlapt voor een deel weer met de eenzaamheid die je voelt als je een intieme relatie mist.
Relationele zelf
Dan is er het deel van jouzelf dat je in meer of mindere mate wilt delen met anderen: je verbonden willen voelen met anderen om je heen. Er is dat deel van jezelf dat je alleen met een heel intieme ander wilt delen. Dat je behoefte hebt om je intieme zelf met een ander te delen blijkt uit het feit dat je je eenzaam kunt voelen als je een intieme relatie mist, ook al heb je genoeg vrienden.
Als die behoefte niet is vervuld, zou je dat emotionele eenzaamheid kunnen noemen. Maar je hebt als mens ook behoefte jezelf met anderen te delen op een minder intieme manier, zoals met vrienden of bekenden. Dingen samen doen en van het leven genieten. Samen muziek maken of met vakantie. Je kunt je eenzaam voelen als je vriendschappen mist, ook al heb je een prima relatie. Die soort eenzaamheid zou je sociale eenzaamheid kunnen noemen.
Het collectieve zelf
De derde soort relatie is de relatie die je hebt met het Grotere Geheel. Dat klinkt wat hoogdravend, maar dat is terecht, want dat is het ook. Het gaat hierbij om je verbondenheid met dat wat groter is dan jijzelf. Met organisaties, met politieke groeperingen, met de kerk, met je werk, met vrijwilligersorganisaties, met een goed doel, jouw god, kortom, alles waardoor je verbonden bent met het leven.
De mensen met wie je verbonden bent binnen dit soort relaties zorgen ervoor dat je ‘weet waarom je het allemaal doet’. Dat je een deel uitmaakt van de samenleving. Dat je het gevoel hebt dat je erbij hoort. Dat het leven zin heeft. Heb je dat gevoel niet, dan kun je je ongelofelijk eenzaam voelen.
Deze soort verbondenheid, die ik voor het gemak ‘maatschappelijke verbondenheid’ noem, wordt vaak over het hoofd gezien. Voor het gebrek eraan, dus voor de eenzaamheid die ontstaat als je die verbondenheid niet voelt, is al helemaal geen naam, hoewel je hier en daar de term ‘existentiële eenzaamheid’ hoort. Vaak wordt daar dan weer net iets anders onder verstaan, wat niet bijdraagt aan de helderheid in dit veld.
Ken je behoefte
Het leven is meestal niet eerlijk en rechtvaardig, al zouden we dat misschien wensen. Het is een utopie te hopen dat je in elk van die drie dimensies altijd alle relaties vind die je hartje begeert. Dat is niet erg. Als je maar weet wat er aan de hand is zodra je je eenzaam voelt, zodat je op zoek kunt gaan naar de juiste relaties, in de juiste dimensie.
Het heeft geen zin om op zoek te gaan naar een lekkere bedpartner, pardon, seksbuddy, als je je eigenlijk liever wilt inzetten voor de wereldvrede. En omgekeerd. Hoewel het misschien fijn is om beide na te streven. Bedenk overigens dat niet ieder mens dezelfde behoeften heeft en dat door de tijd behoeften ook veranderden.
Ieder mens is anders
De een is met groot plezier vrijgezel als ie maar in staat is een stevige politieke functie te vervullen, de ander heeft genoeg aan een geliefde om het leven mee te delen, zonder dat er veel andere relaties in de weg zitten om het geluk te verstoren. Verbetering in het ene domein zou zo maar kunnen betekenen dat het tekort in het andere domein minder zwaar valt te verdragen. Gelukkig, want soms is het vervullen van een bepaalde behoefte helaas niet mogelijk.
Wie zich eenzaam voelt moet op zoek naar de eigen individuele behoefte van dit moment. Om vervolgens de stappen te zetten die nodig zijn om die behoefte vervuld te krijgen en zichzelf en een ander blij te maken.
Wie zich al te lang eenzaam voelt zal dat niet zonder meer voor elkaar krijgen. Die heeft hulp nodig om eruit te komen. Chronische eenzaamheid maakt dat iemand minder geschikt is voor het maken en onderhouden van sociale contacten. Die heeft hulp nodig.
