Casus: mevrouw Van Dam
Mevrouw Van Dam woont nu al jaren in het verzorgingshuis waar ze naar toe ging omzat ze bijna niet meer kon zien. Acht jaar gelden kwam ze aan en ze voelde zich na een tijd als een vis in het water. Ze zong in de zanggroep, leerde zelfs nog braille en maakte snel vrienden.
Ze zegt: ‘ik was wel wat vereenzaamd in mijn eigen huis, al had ik dat zelf niet zo in de gaten. Voor mij was het vooral moeilijk dat ik niet meer kon zien. Maar toen ik hier kwam ging er een wereld voor me open. Maar ja, dat is al weer een tijd terug’.
De laatste paar jaar is mevrouw Van Dam steeds meer afhankelijk geworden van hulp. Ze heeft reuma en kan niet meer zonder hulp naar de bijeenkomsten in het tehuis. Daarbij is ze iemand die net graag om hulp vraagt. Intussen zijn ervan de vrienden die ze hier in het tehuis maakte al een aantal overleden, contact met familie heeft ze niet. Langzamerhand is ze weer vereenzaamd, maar nu is er geen directe reden iets aan de situatie te doen. Ze zit toch in een verzorgingshuis? Ze krijgt toch zorg?
Competenties: check
Mevrouw Van Dam is dus iemand die zelf contacten kan leggen, vriendschappen sluiten. Daar is niks mis mee. Haar gedrag (geen hulp vragen) is wel degelijk een rem op haar mogelijkheden. Maar de omgevingsfactoren vormen in haar geval wel de grootste problemen.
Laten we eens kijken wat we zouden kunnen doen om het leven van mevrouw Van Dam minder eenzaam te maken. Om te beginnen is het zaak te zorgen dat haar ‘uitgangspositie’ goed is. Als iemand zich eenzaam voelt, is ie niet de meest vrolijke versie van zichzelf. Het gevolg is dat het leggen van contact lastig is: mensen vinden jou als je somber bent niet leuk, dus waarom zouden ze met jou omgaan?! De uitgangspositie moet dus eerst zo goed mogelijk zijn.
Houding…
Wat gebeurt er als je daar geen tijd en aandacht voor neemt? Dan zal mevrouw Van Dam misschien overgehaald kunnen worden zich te laten halen door een vrijwilliger om mee te doen aan een van de activiteiten in het huis. Maar als mevrouw Van Dam de uitstraling van een oorwurm heeft zal niemand blij zijn haar te zien. Ze is met haar verminderde zelfvertrouwen toch al kwetsbaar voor afwijzing. Komt die afwijzing op dit moment, dan kan dat wel eens de laatste keer zijn dat ze zich buiten haar kamerdeur waagt.
Vitaliteit?
Het is daarom van het grootste belang dat er eerst gewerkt wordt aan de uitgangspositie. Dus gaan we na hoe het staat met het zelfvertrouwen van mevrouw Van Dam. Met haar vitaliteit en hoop voor de toekomst. Het is in dit stadium heel belangrijk dat ze begeleid wordt door iemand die haar voldoende voorbereidt op haar terugkeer in de sociale omgeving. Zo iemand kan haar helpen zich zo op te stellen dat ze meer voor zichzelf op komt, en dat ze er klaar voor is weer om te gaan met anderen.
Contacten aangaan
Wie in de gelegenheid is een ander weer te helpen contacten aan te gaan, moet zich realiseren dat het gaat om verbinding met anderen. Verbinding is meer dan een praatje, is meer dan eenrichtingverkeer. Verbinding is een relatie van mens tot mens, iets wat van beide kanten vraagt om een beetje van jezelf geven.
Dat werkt alleen als je in de gelegenheid bent elkaar meerdere keren te ontmoeten, tot een gesprek te komen, tot elkaar te komen. Zo maar een keer een uitje maken werkt op geen enkele manier aan het oplossen van eenzaamheid. Daar moet dus gelegenheid voor zijn. Op regelmatige basis. De regel: rust, ritme, regelmaat is niet alleen voor baby’s goed, we hebben het allemaal tot op zekere hoogte nodig, in elk geval ook in onze relaties.
Eenzaamheid aanpakken begint bij bewustwording. Maar bij dat alles is misschien wel het belangrijkste: er moet goede hulp aanwezig zijn. We denken vaak dat als we met iemand in gesprek gaan, dat het dan wel in orde komt. Dat we de ander dan wel zo ver krijgen dat ie weer onder de mensen komt.
Helaas werkt het vaak niet zo. Dat in gesprek gaan, dat lukt meestal nog wel. Maar dan… mensen die zich langer eenzaam voelen, zijn meestal niet leuk. Niet voor zichzelf, niet voor een ander. Dat is geen goede start voor het aangaan van contact. Zo werkt het niet.
Hoe werkt het dan wel?
Samengevat kan er voor mevrouw Van Dam het volgende worden gedaan:
1. afwegen of de nodige inspanning geleverd kan (blijven) worden in het geval mevrouw Van Dam hulp nodig heeft bij eenzaamheid.
2. in gesprek gaan. Voelt zij zich eenzaam en wil ze geholpen worden daar wat aan te doen?
3. haar voorbereiden op weer aanhalen van of leggen van contact, door aan haar zelfvertrouwen te werken met iemand die gespecialiseerd is in hulp bij eenzaamheid
4. samen met haar een plan maken en uitvoeren om weer in contact te koen met anderen en dat ook blijvend doen…
Het vraag heel wat
Dat vraagt nogal wat. Aan deskundigheid in het omgaan met eenzaamheid, maar zeker niet minder in het blijvend bieden van aandacht, tijd en gelegenheid om met anderen om te gaan. Wie zich als vrijwilliger wil bezig houden met hulp bij eenzaamheid, kan er niet omheen dat dit veel van iemand vraagt. Zonder behoorlijke opleiding zal het vaak niet verder komen dan een serie gesprekken, zonder dat er iets aan de eenzaamheid verandert.
We weten wat eenzaamheid met ons doet. Het maakt niet alleen dat we eerder sterven, het maakt ons ongelukkig. Het maakt dat de tijd die we te leven hebben ongezonder is dan nodig. Eenzaamheid is echt een gezondheidsprobleem van de eerste orde. Eenzaamheid is lijden.
Maar het levert ook wat op!
Niet altijd kan lijden worden opgelost. Maar als we ook maar half de kans hebben dat lijden te verminderen, moeten we die met beide handen aanpakken. Want aan eenzaamheid kun je vaker wat doen dan je denkt. Het is de kunst te leren wanneer hulp zinvol is, en wanneer steun en troost de beste keus is. Maar het is het meer dan waard dat te leren beoordelen. Voor degene die je als professional of als vrijwilliger begeleidt, maar zeker ook voor de mensen in jouw eigen kring, of wie weet, voor jezelf.
Eind goed?
Naschrift: met mevrouw Van Dam is een plan gemaakt/. Ze had er zin in en genoot van de extra aandacht die ze kreeg. Helaas viel ze en brak haar heup voordat haar ‘come-back’ in het huis kon plaatsvinden.
Het leven is niet maakbaar. Maar eenzaamheid is zo slecht voor ons, dat we alles moeten doen om te voorkomen dat het ons leven beheerst. Pas als dat niet kan, dan is troost onze laatste optie. Er is heel vaak veel mogelijk.
In deze casus is geen aandacht besteed aan wat de fysieke omgeving kan betekenen. Dat is een ander verhaal.
