Een nieuwe definitie van eenzaamheid?

https://nl.wikipedia.org/wiki/EenzaamheidDe definitie van eenzaamheid bepaalt hoe je hulpverlening inzet. Een nieuwe definitie kan een inspiratie zijn voor andere hulp. Werkende hulp.

 

Een nieuwe definitie van eenzaamheid, waarom?

De definitie van eenzaamheid bepaalt hoe je hulpverlening inzet. Een nieuwe definitie kan de deur openen naar andere hulp. Maar een nieuwe definitie maak je niet zo maar.

Het begon bij Weiss

Eenzaamheid is voor het eerst op de internationale agenda gezet door Weiss, (1973) die het omschreef als:

‘perceived social isolation, a gnawing, chronic disease without redeeming features.’

Sociaal isolement, dus, voor zover je dat zelf zo voelt. Later heeft hij dat verfijnd en sprak hij over sociale en emotionele eenzaamheid. Die twee termen gonzen nog steeds rond in de wereld van de hulpverlening, hoewel sinds die tijd echt veel onderzoek iets anders heeft opgeleverd. Het wordt ook wel verward met sociaal isolement, wat een totaal ander concept is.

Internationaal is er niet echt precies overeenstemming wat er onder eenzaamheid wordt verstaan, ook niet onder wetenschappers.

De defintie van De Jong – Gierveld en Van Tilburg, die internationaal lang toonaangevend is geweest, luidt:

Op deze definitie wordt veel onderzoek en hulpverlening gebaseerd. Cognitie is een mooi ding. Het feit dat wij kunnen denken, informatie verwerken, een oordeel kunnen vormen, het is allemaal schitterend. Maar ik denk dat cognitie enorm overgewaardeerd is.

Inmiddels hebben zij hun definitie ook bijgesteld, en deze is nu:  “Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties.” Voortschrijdend inzicht zal die definitie waarschijnlijk ook weer veranderen.

Cognitief proces?

Ik denk niet dat wij ons eenzaam voelen omdat we een denkproces doorlopen dat ons als conclusie oplevert: ik ben eenzaam. Ik denk niet dat wij onze situatie vergelijken met onze wensen en dan tot de conclusie komen dat we iets tekort komen, waarna we ons eenzaam gaan voelen.

Twee essentiële dingen

Twee essentiële dingen die anders zijn sinds de tijd van Weiss: we hebben hersenonderzoek en we hebben factoranalyse èn data over eenzaamheid. Uit hersenonderzoek weten we dat eenzaamheid zichtbaar is in de hersenen. Dat is één. Uit verder onderzoek naar eenzaamheidservaring van mensen weten we dat er drie clusters opduiken die drie soorten behoeften beschrijven. Behoeften die, als ze niet worden vervuld, eenzaamheid tot gevolg hebben. Die behoeften zijn:

• Emotionele verbondenheid: de behoefte je meest intieme zelf te kennen en te delen met een ander;
• Sociale verbondenheid: vriendschappen te hebben en te onderhouden, het leven samen leven;
• Betekenis in het leven vinden: er moet een reden zijn om te leven.

Die twee dingen betekenen dus dat wij weten dat

a. eenzaamheid direct meetbaar is in de hersenen en dat het

b. altijd een gevolg is van een tekort in één (of meer) van die drie behoeftengebieden.

Neuropsychologie

Meer en meer komen neuropsychologen erachter dat wij eerder regeren op wat ons lijf ons aangeeft dan dat wij eerst denken en dan doen. Vandaar mijn definitie van eenzaamheid:

Even punt voor punt:

Fysiek ervaren

Je ervaart het in je hersenen en geeft er vervolgens de naam eenzaamheid aan. (Of, als je niet beter weet, geef je er de naam depressie aan of welke andere stoornis ook…)

Tekort

Het gaat niet om een verlangen of een wens. Het gaat om een tekort. Wij mensen hebben behoefte aan mensen. Is die behoefte niet vervuld, dan voelen we dat als eenzaamheid. Je kunt trek hebben in een pizza, maar je hebt geen behoefte aan een pizza. Een pizza is een wens. Voedsel is een behoefte. Je moet heel herder het onderscheid tussen wens en behoefte kennen als het gaat om eenzaamheid. Als je een wens vervult, maar niet de behoefte, los je niets op.

Dit verschil maakt hulp bij eenzaamheid zo lastig. Als je denkt dat iemand de wens heeft om te gaan met anderen, kun je in de verleiding komen te denken dat elke mens dan wel goed kan zijn. Een soort pizza-aanpak. Niet dus. Je moet opzoek naar de behoefte, en die vervullen als het enigszins mogelijk is.

Patronen van verbinding

Elk soort verbinding kent eigen patronen. Die drie clusters, weet je nog? Elk cluster heeft eigen patronen van verbinding. Je bent anders verbonden met je partner dan met een visvriend. Met een collega ga je anders om dan met je neefje. Je bent anders in je rol van voorzitter van de motorclub dan als bedpartner van je liefje. Die patronen in relaties, die moeten in orde zijn. Dat is dus altijd een individuele behoefte, dat kan niet anders.

Mensen

Mensen hebben mensen nodig. Geen slangen, honden, knuffels, zorgrobots of boeken. Ons sociale brein maakt ons onderdeel van een sociaal netwerk dat echt bestaat. Het is een feitelijk, bestaand netwerk. Je bent er onderdeel van vanaf voor je geboorte. Je hebt je plaats nodig in de wereld van de mensen. Lukt het je niet die plaats te ervaren, dan ervaar je de drang te zoeken naar andere invulling.

Waarom is deze definitie zo belangrijk? 

Een wens, daar kun je mensen nog wel van afbrengen. Dat is ook waar veel interventies op gericht zijn. Verwachtingen bijstellen. Dat heet: standaardverlaging. Kijk bijvoorbeeld eens hier. Als je weet dat het bij het ervaren van eenzaamheid niet gaat om een wens, maar om een behoefte, dan weet je dat standaardverlaging een miskleun van de eerste orde is.

Wie niet beter weet, kun je dat niet verwijten. 

Jeannette Rijks

Dit artikel werd voor het eerst op deze site gepubliceerd in 2014. Zie ook Wikipedia.