De opvatting dat eenzaamheid niet alleen gaat om de relatie met anderen, maar vooral om het feit dat we als mens nu eenmaal altijd eenzaam zullen zijn, dat is de kern van de existentiële visie.
Existentieel, wat is dat?
Sinds ruim een eeuw geleden Sartre zich uitsprak over het existentialisme is deze wereldvisie verder ontwikkeld en doorgedrongen in veel regionen. De korte, maar inderdaad kort-door-de-bochte samenvatting van deze visie is: de mens is bij zijn individuele ontstaan, bij het begin van zijn existentie, nog ruw en onaf en het is aan de mens zelf om zichzelf vorm te geven, zonder god of geloof. Dit is een humanistische visie, waarbij de mens centraal staat.
Een opvatting die daarmee samenhangt is de idee dat de mens gedoemd is in eenzaamheid geboren te worden, te leven en te sterven. Deze eenzaamheid is niet een ontbreken van verbinding met anderen, maar een wezenlijk kenmerk van de mens, een ervaring die de mens in confrontatie met zichzelf ervaart. In deze visie is eenzaamheid dan ook niet iets wat bestreden kan worden of zou moeten worden. Maar zoals in elke geloofsrichting, zijn ook hier heel wat verschillende opvattingen over wat existentiële eenzaamheid nu eigenlijk precies betekent.
Doem
Existentialisten zijn ertoe geneigd de mens te zien als een wezen in een hem vijandig gezinde omgeving, als vereenzaamd in een absurd universum. In dit universum vindt de mens geen betekenis van een hogere natuurlijke orde, maar moet hij deze betekenis eerder door zijn eigen daden zelf maken, hoe onstabiel en voorlopig deze creatie ook mag zijn. De werkelijkheid om de mens heen is ook niet rationeel, dus het is futiel om te trachten daar met rationele middelen greep op te krijgen. Albert Camus, die vaak met het existentialisme wordt geassocieerd, noemde zijn visie dan ook het ‘absurdisme‘. (Bron: Wikipedia)
Eenzaamheid als essentieel kenmerk
Wie eenzaamheid als een gegeven beschouwt, komt niet snel in de verleiding iets tegen dat ellendige gevoel te willen doen. Toch zijn binnen de existentiële overtuiging veel gezichten te ontdekken. Sommigen geloven in een god, anderen zijn zo agnostisch als je maar kunt zijn. Zo is de een sterk geneigd eenzaamheid al een onvermijdbaar kwaad op te voeren, zoals bijvoorbeeld Ben Mijuskovic. Een ander wil een stapje verder gaan en vraagt zich af: mag een mens eenzaam zijn? Zoals Ton Jorna deed.
Tragisch
Het idee dat eenzaamheid niet bestreden moet worden, maar ondergaan, omdat het een deel van het leven is en een kans tot groei, zou niet erg zijn als dat alleen maar een particuliere mening was. Ieder mens mag tenslotte over het algemeen het eigen lijden vergroten naar eigen keus. Maar als je dit standpunt hanteert in de hulpverlening, is het een andere zaak.
De tragiek van een dergelijke opvatting is dat je de ander verdoemt tot lijden, terwijl er misschien wel een oplossing mogelijk is. Iemand ervan overtuigen dat dit nu eenmaal zijn lot is, en de ander ‘helpen te accepteren’ zou mooi zijn als dat lot inderdaad onontkoombaar zou zijn. Maar is het niet de onmacht van degene die de eigen eenzaamheid niet weet op te lossen, die tot deze overtuiging is gekomen?
Existentiële eenzaamheid, wie dan?
De veronderstelling dat existentiële eenzaamheid voorkomt als je geen zingeving meer kunt vinden, als je doel in het leven is wegevallen, doet mensen snel tot de conclusie springen dat je je dan wel heel erg existentieel eenzaam moet voelen als je oud bent en nutteloos. Zo is er een neiging te denken dat existentiële eenzaamheid typisch een probleem is van ouderen.
Onderzoekers wilden weten hoe het zat met ‘The intolerable emptiness and lack of meaningful existence resulted from the losses they have experienced.‘ En dan bij een groep ouderen die waren opgenomen in een verzorgingshuis. De vooronderstelling was dat ouderen doordat ze buiten de maatschappij geplaatst waren, geen betekenisvolle verbindingen meer hebben en zich dus existentieel eenzaam zouden voelen.
Cross cultureel, N=22
Ze onderzochten een groep van 13 Chinese en 9 Zweedse mensen. Ze onderzochten hen en kwamen tot de conclusie dat ze allemaal last hadden van existentiële eenzaamheid. Lees zelf maar hier verder als je wilt.
Dat mensen die van woonomgeving veranderen door die verandering op zich al eenzaamheid kunnen ervaren, dat mensen die in een verzorgingshuis komen te wonen een identiteitsverandering ondergaan, wat eenzaamheid kan opleveren, daaraan is geen aandacht besteed. Zo ziet iedereen wat ie wil zien.
Existentiële eenzaamheid…
… het laatste woord is er nog niet over gezegd.
[1] Overcoming existential loneliness: a cross-cultural study. B. P. M. Chung, J. Olofsson, F. K. Y. Wong & M. Rämgård
