Jeannette Rijks
Sinds 2000 houd ik mij bezig met eenzaamheid omdat ik op zoek was naar iet dat mensen werkelijk helpt als ze zich eenzaam voelen. Ik vond niets en ging op zoek bij de wetenschap. Veel wetenschappelijk werk heb ik onderzocht en vertaald naar een methodiek die echt helpt als je last hebt van eenzaamheid. Ik heb jarenlang mensen geholpen met online coaching.
In 2003 heb ik de website eenzaamheid.info gemaakt. Je kunt die eerste pagina hier nog zien. Om meer mensen te bereiken hebben een paar goede vrienden destijds geopperd een stichting op te richten, om meer fondsen te kunnen aanboren om deze boodschap te verspreiden. Dat is in 2014 gebeurd. Toen is ook de ANBI status verleend. Momenteel ben ik de voorzitter van deze stichting.
Hieronder lees je in het kort mijn opvatting over eenzaamheid, inclusief wat ik noem mijn ‘patroontheorie’.
Hoe ontstaat eenzaamheid?
Eenzaamheid leren we zodra we voor het eerst alleen worden gelaten, zonder de vertrouwde aanwezigheid van onze verzorger. Een zuigeling leeft in een wereld van vaste patronen van relaties: eten, slapen, gekoesterd worden, verzorgd worden. De aanwezigheid van moeder of andere verzorger is vanzelfsprekend. Zodra een kind voor het eerst die vertrouwde relatie mist, ervaart het eenzaamheid. Dat veilige patroon is nu verstoord.
Als de moeder tijdig terug is, is de verstoring ongedaan gemaakt en alles is weer goed. Zo leren we allemaal omgaan met eenzaamheid. Soms gaat dat fout. Dan is de moeder of andere verzorger zo lang weg, dat het kind zich machteloos en eenzaam voelt. Niet iedereen ervaart dit als traumatisch, maar hier kan de bron liggen van angst voor eenzaamheid.
Bovendien is eenzaamheid nu voorgoed gekoppeld aan een gevoel van machteloosheid. Onderzoek wijst uit dat 60% van de bevolking geen moeite heeft een dergelijke verandering te verwerken. 40% echter ervaart dit als een grote bedreiging van de eigen veiligheid.
“Patroontheorie”
Niet elke verstoring van patronen wordt gevolgd door eenzaamheid, maar eenzaamheid is wel altijd een gevolg van verstoring van patronen. Eenzaamheid is het gevolg van verstoorde patronen van relaties in je leven. Let op: dat kan dus gaan om het verstoord zijn van een bestaand patroon, maar net zo goed kan het gaan om het verstoord zijn van een verwachtingspatroon. Een echtscheiding bijvoorbeeld, of zelfstandig gaan wonen zijn voorbeelden van dergelijke veranderingen.
Ook zeer gewenste veranderingen, zoals samenwonen of het krijgen van een kind, kunnen het effect hebben dat er een gevoel van eenzaamheid ontstaat. Je bent je vertrouwde patronen, je veiligheid kwijt. Wie na zo’n verandering niet in staat is een gelukkig leven te leiden door bestaande patronen te herstellen of nieuwe te vormen, houdt last van eenzaamheid. Eenzaamheid is altijd het gevolg van een verstoring in de patronen in iemands leven.
Stress
Een verstoring van patronen gaat altijd gepaard met stress. Om nieuwe patronen te vormen is het nodig nieuwe wegen in te slaan in het leven. Dat kan heel bedreigend zijn en weer een bron van stress vormen. Wie niet weet hoe het leven weer opnieuw vorm te geven, wie zich machteloos blijft voelen, heeft een probleem. Er ontstaat een nieuw patroon: het patroon van blijvende eenzaamheid. Blijvende eenzaamheid ondermijnt het afweersysteem en vormt zo een risico voor de gezondheid.
Wat heeft het denken in patronen voor consequenties?
Wat heeft het voor zin om te zeggen dat je eenzaam bent doordat het patroon van je leven is veranderd, in plaats van dat het komt doordat je gescheiden bent? Wat heeft het voor zin te zeggen dat je een onbevredigend levenspatroon hebt, in plaats van dat je sociaal niet zo competent bent? Heel wat.
Ten eerste: eenzaamheid heeft niet per se iets met ‘meer mensen’ te maken
Het eerste opmerkelijke feit doet zich voor dat eenzaamheid aanpakken niet per se hoeft te beginnen met meer contacten tussen mensen. Het kan soms wel de oplossing bieden, maar het hoeft niet. Wie een gevoel van veiligheid en verbondenheid met het leven ervaart zit misschien niet te wachten op veel contacten. Die verbindt zich misschien met een God. Of niet. Eenzaamheid toewijzen aan de manier waarop mensen tegenwoordig met elkaar omgaan is dan ook echt te kort door de bocht.
Eenzaamheid is het gevolg van het ontbreken van gevoelens van veiligheid, van verbondenheid met het leven, gevoelens die ontstaan door verstoring van patronen in relaties. In die zin is eenzaamheid wel een teken van deze tijd: het patroon in onze wereld is een patroon van veranderingen die steeds sneller lijken te gaan en die ingrijpen in de leefwereld van velen. Verstoorde patronen alom.
Ten tweede: hoe eenzaamheid is ontstaan is niet van belang
Daarnaast haalt het de nadruk weg van het specifieke van iemands situatie. Het maakt feitelijk niet uit of je eenzaam bent doordat je alleenstaand bent en zonder werk zit, of dat je in een rolstoel zit. Wat uiteraard wel van belang is, is de wetenschap dat de oorzaak ligt in verstoorde patronen en het inzicht in hoe een nieuw evenwicht met nieuwe patronen kan worden gevormd!
Ten derde: eenzaamheid ontstaat niet door tekortkomingen van de persoon
In de derde plaats is het belangrijk dat niet gedacht wordt in termen van de tekortkomingen van degene die last heeft van eenzaamheid. Denken in patronen houdt in: kijken naar hoe de patronen in het leven datgene opleveren wat een mens nodig heeft.
Ten vierde: vorm geen patroon van hulp!
In de vierde plaats heeft het grote consequenties voor ‘de hulpverlening’. Wie als hulpverlener een patroon vestigt van het verlenen van hulp, vormt voor de cliënt en voor zichzelf, c.q. de organisatie, een patroon van… hulpverlening! Dit is exact de reden waarom hulpverlening zo vaak leidt tot afhankelijkheid van hulp. Het terugtrekken van hulp op het moment dat zich een patroon heeft gevormd in het leven van de cliënt is dus in zichzelf een nieuwe verstoring die stress zal opleveren.
Hulpverlening heeft dan ook uitsluitend zin als die van meet af aan gericht is op het vormen van patronen die duurzaam bevredigend zijn, voor beide partijen. Niet altijd kan dat leiden tot het zelfstandig functioneren van de cliënt. Ware hulpverlening zal gericht zijn op het vestigen van een zo bevredigend mogelijk patroon van leven, binnen de bestaande beperkingen. Een patroon dat veiligheid biedt en zodoende de geborgenheid die ieder mens in het leven zoekt zal per definitie eenzaamheid verminderen.
Wat betekent dit nu in de praktijk?
Welke patronen heeft een mens eigenlijk nodig? En liggen die vast of zijn die ook weer aan verandering onderhevig? Die vraag moet eigenlijk voorafgaan aan welke interventie dan ook. Er is gelukkig een vracht aan psychologisch en sociologisch onderzoek waaruit we kunnen putten.
Vanuit jouw eigen professionaliteit zul je ongetwijfeld je eigen visie hebben op wat zinvol is in hulpverlening. Voor deskundigheidsbevordering met betrekking tot eenzaamheid kun je bij mij terecht.
Ken je zaakjes
Als je weet wat eenzaamheid is, weet je ook wat je er aan kunt doen. Daarbij moet je goed in de gaten houden dat eenzaamheid iets wezenlijk anders is dan sociaal geïsoleerd, en dat het ook enorm uitmaakt of eenzaamheid al langer duurt of niet. Wil je eenzaamheid aanpakken, of het nu voor jezelf is of voor een ander, dan moet je weten wat haalbaar is en wat niet. Ik wil er aan bijdragen dat mensen dat te weten komen. Zodat steeds minder mensen last van eenzaamheid zullen hebben.
De methodiek die ik heb ontwikkeld voor langdurige (chronische) eenzaamheid houdt rekening met de veranderde hersenfunctie van mensen die langdurig eenzaamheid hebben ervaren. Langdurige stress door eenzaamheid betekent ook dat mensen verminderd cognitief presteren, een verminderd gevoel van eigenwaarde en leerbaarheid hebben.
Meer, meer
Ja, ik leid met mijn bedrijf Faktor5 mijn eigen concurrenten op. Beter gezegd, collega’s. Omdat er nog miljoenen mensen een beetje hulp nodig hebben. Maar wie zich er ook mee bezig houdt, de aanpak van eenzaamheid zal met deze dingen rekening moeten houden:
- Wie zich lang eenzaam voelt mist blijkbaar de competenties om adequaat te reageren op eenzaamheid en zelf de relaties te leggen en te onderhouden die nodig zijn
- De hersenen van mensen die zich lang eenzaam voelen zijn structureel veranderd, wat een belemmering oplevert voor sociaal functioneren
- Nieuwe dingen leren vraagt om fitte hersenen. Om neuroplasticiteit te vergroten en mensen te leren omgaan met eenzaamheid is nodig dat omstandigheden worden gecreëerd waarin die neuroplasticiteit wordt bevorderd.
- Bovendien moet een leerproces plaatsvinden om te leren omgaan met relaties, zodat eenzaamheid voortaan gehanteerd kan worden.
