Eenzaamheid signaleren is heel simpel. Er komen geen kaarten, instrumenten of lijsten aan te pas. Het begint met praten.
Moet je eenzaamheid signaleren?
Dat hangt af van je rol in het leven. Maar het hangt misschien nog veel meer af van wat je denkt te kunnen doen. Als je niet weet hoe je eenzaamheid kunt oplossen, dan moet je er nog eens stevig over nadenken. Want wat is je doel? Waarom zou je eigenlijk eenzaamheid signaleren?
Meldpunt
Je kunt elke dag signaleren dat er bergen afval langs de kant van de weg liggen. Je zou zelfs een meldpunt bermafval kunnen maken, zodat iedereen die afval signaleert dat aan dat meldpunt kan doorgeven. Maar als het daarbij blijft, als er verder niets aan wordt gedaan, kun je je de moeite van het signaleren besparen. Met eenzaamheid is het niet anders.
Effectieve actie
Eenzaamheid signaleren moet leiden tot actie, en niet zo maar actie, maar actie die leidt tot oplossingen. Daar ontbreekt het nogal aan. Vaak wordt, heel naïef, gedacht dat een psycholoog het wel zal weten, of het welzijnswerk. Maar de kennis over wat eenzaamheid is en hoe je dat het best kunt aanpakken is dun gezaaid, althans anno 2020. Zorg dus dat je weet waar dat signaleren toe leidt en dat dat ook werkelijk kan helpen, voor je ermee aan de slag gaat.
Mensen die hup zoeken bij eenzaamheid verwijzen naar vrijwilligerswerk of adviseren om onder de mensen te komen is fout, hoe goed bedoeld het ook is. Het is te vergelijken met het advies aan een anorexiapatiënt om maar in een restaurant te gaan werken. Het toont vooral een grote onbekendheid met het complexe fenomeen eenzaamheid.
Laten we eens aannemen dat er inderdaad een werkend hulpaanbod in de buurt beschikbaar is. Wat dan? De aanpak van eenzaamheid zou wel eens de basis kunnen zijn van de aanpak van allerlei andere problemen. Verminderde afweer, hart- en vaatziekten, burnout, depressieve gevoelens, post-partum depressie… stel je eens voor dat eenzaamheid aan de basis ligt. Zou het dan niet slim zijn dat te onderzoeken en te bezien of er in die sfeer een aanpak te vinden is, in plaats van aan symptoombestrijding te doen?
Kop of munt
In elke vorm van persoonlijke begeleiding is het eigenlijk zaak te onderzoeken of er (ook) sprake is van eenzaamheid. Waarom? Omdat 40% van de Nederlanders aangeeft zich te vaak eenzaam te voelen. Eenzaamheid maakt dat je langer ziek bent en je ellendig voelt. Het is dan ook niet onredelijk om aan te nemen dat mensen in zorg een hulpverlening meer te maken hebben met eenzaamheid dan het gemiddelde, kun je veilig aannemen dat van elke twee patiënten of cliënten in zorg en hulpverlening zich eenzaam voelt.
Eenzaamheid signaleren
Dat betekent dat een arts, verzorgende, coach, counselor, maatschappelijk werkende, om maar een paar voorbeelden te noemen, zich steeds bewust moet zijn van de vraag: “is hier sprake van eenzaamheid?”. Al was het alleen maar omdat eenzaamheid de oorzaak kan zijn van een scala aan somatische klachten. Zo weten we dat eenzaamheid ervoor zorgt dat depressiviteit, obesitas, allerlei vormen van verslaving en hart-en vaatziekten ruim de kans krijgen de kop p te steken.
Eenzaamheid signaleren is eenvoudig
Signaleren van eenzaamheid is heel simpel. Er komen geen kaarten, instrumenten of lijsten aan te pas. Eenzaamheid kun je namelijk niet aan iemand zien. De enige manier om erachter te komen is dan ook door er naar te vragen. Als iemand zich niet bewust is van een probleem zal het vrijwel onmogelijk zijn die persoon ertoe te brengen het probleem aan te pakken. Dat geldt voor roken, voor drinken en ook voor eenzaamheid. Het heeft dan ook niet veel zin om iets te signaleren waar de ander toch niets aan zal gaan doen.
Hoe maak je eenzaamheid bespreekbaar?
Niet elk mens zal enthousiast antwoord geven op de vraag: ‘bent u eenzaam?’ Maar maak het dan ook niet zwaarder dan het is. Iemand is niet eenzaam. Iemand kan zich eenzaam voelen. Dat is al een manier om anders te praten over eenzaamheid.
Maar de eerste stap is de eigen eenzaamheid onder ogen te durven zien. Ieder mens voelt zich wel eens eenzaam en het is goed te weten hoe je daar zelf mee omgaat. Je bewust te zijn van je eigen sociale relaties en hoe je daarmee omgaat is wel het eerste dat je moet weten, voor je je buigt over het leven van een ander.
Dank zij corona is het onderwerp eenzaamheid geen taboe meer. Dat is een geluk bij een ongeluk. Zo wordt eenzaamheid langzaamaan iets waar we over kunnen praten. Bijvoorbeeld zo:
‘Er is de laatste tijd veel te doen over eenzaamheid, veel mensen hebben er last van. Als u er ook last van hebt is het goed om daar eens naar te kijken, je kunt er namelijk behoorlijk vervelend van worden. En er is best wat aan te doen’.
Eenzaamheid bespreken
Wie het lastig vindt eenzaamheid bespreekbaar te maken doet er goed aan zich te laten scholen. Als je eenmaal weet hoe je dat het best kunt doen is het niet moeilijk en het levert veel op: mensen voelen zich gehoord, zie zien weer perspectief, het levert echt een bijdrage aan de gezondheidzorg. Goede, positieve gesprekstechnieken maken dat je niet alleen sneller je doel bereikt, maar dat je er ook zelf prettiger bij voelt. Specialisten eenzaamheid kennen ze en kunnen ze je leren.
De hersenveranderingen, veroorzaakt door eenzaamheid kun je helaas niet op een eenvoudige manier oplossen. (Zie ook Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir voor hersenveranderingen door permanente stress.).
Wie eenzaamheid wil aanpakken kan er niet omheen: als iemand al langer last heeft van eenzaamheid redt zij of hij het meestal niet om daar zonder professionele hulp verandering in te brengen.
