Eenzaamheid moet je aanpakken. Want het wordt gezien als een van de grootste problemen van de volksgezondheid, wereldwijd. Maar kun je er wel iets aan doen? Of is het nu eenmaal ons lot…
Eenzaamheid aanpakken
Wereldwijd is onderzoek naar eenzaamheid de afgelopen eeuw enorm op gang gekomen. Niet overal wordt eenzaamheid op dezelfde manier gedefinieerd, er is nogal wat verwarring over wat eenzaamheid precies is. Als we eenzaamheid omschrijven als een verdrietig persoonlijk ervaren, vallen alle opvattingen van eenzaamheid daar wel onder. We weten dat die eenzaamheid leidt tot grote gezondheidsproblemen, uiteenlopend van hartfalen tot vroege dementie.
Bestrijden is goed
Eenzaamheid bestrijden is daarmee zinvol geworden: verminder eenzaamheid, dan verminder je allerlei gezondheidsproblemen en je voegt jaren aan mensenlevens toe. Maar hoe je eenzaamheid bestrijdt hangt af van je visie op eenzaamheid. En wat kun je doen om iemand te helpen als het je overtuiging is dat eenzaamheid niet bestreden kan of moet worden?
Opvattingen
Onder eenzaamheid is wereldwijd heel lang verstaan: het subjectief ervaren verschil tussen (kwaliteit van) aanwezige en gewenste contacten. Deze definitie (Van De Jong-Gierveld en Van Tilburg) is de basis voor het veelgebruikte meetinstrument waarmee in een bevolkingsgroep de mate van eenzaamheid wordt gemeten.
Cognitieve benadering
Dit is een cognitieve benadering. Cognitief, omdat je als individu een verstandelijke afweging maakt tussen wat je hebt en wat je zou wensen.
Een andere manier van kijken vormt de existentiële visie. In de existentiële benadering wordt eenzaamheid gezien als een deel van de menselijke natuur: in zijn diepste ‘zijn’ is de mens afgescheiden van anderen. In deze visie is eenzaamheid niet iets wat bestreden moet worden, maar onderdeel van een groeiproces.
Hersenonderzoek
De afgelopen jaren is veel neuropsychologisch onderzoek gedaan. Een van de bevindingen was dat het ervaren van eenzaamheid in de zin van je buitengesloten voelen een meetbaar effect vertoont in hetzelfde hersengebied dat actief is bij het ervaren van pijn. Met name Naomi Eisenberger heeft hierover gepubliceerd.
Dit onderzoek laat zien dat je dus helemaal geen afweging hoeft te maken: je lichaam geeft een signaal af, net zoals pijn dat doet. Dat levert de definitie op: eenzaamheid is het fysiek ervaren van een tekort aan (patronen van) verbinding met mensen. (Rijks, 2009). Deze definitie doet recht aan het feit dat je eenzaamheid in je hersenen ervaart. Het is een fysieke benadering.
Bestrijden, onderdrukken, ondergaan?
Net zoals je pijn kunt onderdrukken zonder de onderliggende oorzaak weg te nemen zou je eenzaamheid kunnen onderdrukken. In feite is dat wat mensen vaak spontaan doen, omdat ze niet weten hoe ze echt een eind kunnen maken aan eenzaamheid. Veel gebruikte middelen zijn: drinken, gamen, shoppen, TV kijken, roken.
De existentiële visie ziet niets in bestrijden. Hoe zou je iets wat tot de menselijke natuur hoort kunnen bestrijden? Wel is eenzaamheid een aanleiding tot het ondergaan van persoonlijke groei, of dat nu bewust gebeurt of niet. Eenzaamheid wordt hier als een natuurlijk proces beschouwd. Begeleiden in dat proces, iemand daarbij steunen is dan een optie.
Wens en werkelijkheid
In de cognitieve benadering gaat het om het verschil tussen wens en werkelijkheid. Je wensen realiseren is dan een manier om die eenzaamheid op te heffen. ‘Standaardverlaging’, oftewel, je eisenpakket aanpassen, zou ook een manier zijn om je minder eenzaam te voelen. Er zijn inderdaad interventies die daarop gericht zijn.
De fysieke benadering zegt dat eenzaamheid op zich helemaal niet slecht is. Het is niet meer dan een signaal, net zoals honger een signaal is. Wel is het zaak te reageren op dat signaal door dat te doen wat nodig is om de behoefte aan menselijke verbinding te bevredigen. Wat daarvoor nodig is, hangt helemaal af van de persoon en diens omstandigheden. Het begint met de kennis van wat je als mens nodig hebt.
Wil je je eigen eenzaamheid aanpakken, dan heb je misschien niet zo veel aan een theorie. Dan wil je actie, je wil van dat gevoel af. Dan heb je twee opties: de chemische en de praktische. De chemische optie bestaat, los van de dingen die je in het alternatieve circuit kan bemachtigen, over het algemeen uit antidepressiva.
Aan de bak
De praktische is een soort keuzemenu: als je ervan uit gaat dat je niet goed weet hoe je vrienden kunt maken en houden, dan ligt het voor de hand at je een plek zoekt war je dat kunt leren. Dan is een cursus of coaching een goede optie. Ben je eerder geneigd te denken dat je door stress niet zo goed bent in relaties, dan is een manier om stress te verminderen misschien wel je keus. Dan is mindfulness een voor de hand liggende optie.
Bedenk daarbij wel dat verbondenheid met anderen een eerste levensbehoefte is, die zich niet laat vervangen door mindfulness of yoga, of wat dan ook. Zoek als het nodig is hulp van iemand die verstand heeft van de aanpak van eenzaamheid.
